Nature-based Solutions

Inhoudsopgave

1. Wat zijn Nature-based Solutions?

Algemeen 

Nature-based Solutions (NbS) zijn multifunctionele oplossingen die door gebruik te maken van de natuur uiteenlopende maatschappelijke opgaves simultaan kunnen aanpakken, en tegelijk de natuur verbeteren. Een voorbeeld van een NbS is een groen vegetatiedak, dat regenwater langer vasthoudt, hittestress vermindert én goed is voor vogels en insecten. Zo vermindert de kans op wateroverlast, verbetert de leefomgeving en profiteert de biodiversiteit door de implementatie van één groene oplossing. 

De internationaal overeengekomen VN-definitie van NbS luidt: "acties ter bescherming, instandhouding, herstel, duurzaam gebruik en beheer van natuurlijke of gemodificeerde terrestrische, zoetwater-, kust- en mariene ecosystemen die sociale, economische en milieu-uitdagingen doeltreffend en adaptief aanpakken, en tegelijkertijd voordelen bieden voor het menselijk welzijn, ecosysteemdiensten, veerkracht en biodiversiteit". 

Kenmerken 

NbS kennen vier centrale kenmerken:

  1. NbS pakken uiteenlopende maatschappelijke uitdagingen aan. 
  2. NbS zijn geïnspireerd en aangedreven door de natuur. Ze beschermen, herstellen en gebruiken de natuur op duurzame wijze. 
  3. NbS leveren meerdere voordelen, waar biodiversiteitswinst onderdeel van uitmaakt.
  4. NbS hebben veelal een positief kosten-batensaldo.

Voorbeelden van NbS in Nederland

Een van de bekendste Nederlandse voorbeelden van NbS is Ruimte voor de Rivier. Dit samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat, provincies, waterschappen, gemeenten en terreinbeheerders geeft rivieren meer ruimte om water veilig af te kunnen voeren en voorkomt zo overstromingsgevaar. Een secundair doel is het bieden van een aantrekkelijk gebied voor recreatie en toerisme en de biodiversiteit verbeteren. Andere voorbeelden van NbS in Nederland zijn de Zandmotor, Water in Balans, de nationale maatlat klimaatadaptieve groene gebouwde omgeving, de aanleg van natuurlijke oevers langs de Maas, Amsterdam Rainproof, SmartRivers, de aanleg van klimaatbuffers en het Bijenlandschap West-Brabant. Ook internationaal zijn er veel voorbeelden.

Kansen 

NbS bieden de mogelijkheid om:

  • uiteenlopende beleidsopgaves integraal aan te pakken zoals genoemd in de IUCN Global Standard voor NbS, waaronder klimaatadaptatie en -mitigatie, biodiversiteitsverlies, economische en sociale ontwikkeling, volksgezondheid, voedselzekerheid, watervoorziening en degradatie van natuurlijke hulpbronnen. 
  • zowel ecologische als sociale en economische baten te creëren. Zo zouden NbS naast biodiversiteitswinst ook wereldwijd miljoenen nieuwe groene banen op het gebied van o.a. planologie, beheer en toerisme kunnen creëren. Daarnaast kunnen NbS risico’s op o.a. overstromingen en droogtes verminderen. Deze opgaves brengen enorme (toekomstige) kosten met zich mee voor bijvoorbeeld banken en verzekeraars. NbS kunnen deze kosten verminderen en zelfs voorkomen door de kans op overstromingen te minimaliseren. 
  • meerdere Sustainable Development Goals tegelijkertijd aan te pakken en substantieel bij te dragen aan brede welvaart, zowel in het heden als in de toekomst. NbS zijn veelal lange termijn oplossingen en kunnen o.a. bijdragen aan het bestrijden van de impact van natuurrampen, het verminderen van armoede, klimaatmitigatie d.m.v. koolstofvastlegging en het realiseren van biodiversiteitswinst. Daarnaast kunnen NbS bijdragen aan het behalen van de doelen van diverse internationaal overeengekomen VN verdragen, zoals het Kunming-Montreal Biodiversiteitsakkoord en het Parijsakkoord 
  • veelal kosteneffectiever dan "grijze" oplossingen te zijn. Iedere euro die je investeert in natuurherstel, kan leiden tot een veelvoud aan economische en maatschappelijke waarde (van 1:8 tot wel 1:38), doordat de kwantiteit en kwaliteit van ecosysteemdiensten toeneemt. Bovendien zijn de kosten van niet of vertraagd investeren veelal hoger dan de initiële investeringskosten. Ook is het bijvoorbeeld veelal goedkoper om een rivier weer aan te sluiten op de uiterwaarden om de overstromingsvlakte van een rivier te verruimen dan dijken steeds op te hogen. Daarnaast kunnen maatregelen zoals herbebossing emissiereducties en -verwijderingen van broeikasgassen met wel 5 GtCO2e tot 11,7 GtCO2e per jaar opleveren. 

Uitdagingen en tips

NbS kennen mogelijke uitdagingen en aandachtspunten op de volgende beleidsterreinen:

  • Financieel: NbS zijn veelal kosten-effectiever dan "grijze" oplossingen maar het kan voorkomen dat baathouders niet vanzelfsprekend meefinancieren. Tevens genereren NbS meestal baten op de langere termijn, terwijl de investeringen op de korte termijn plaatsvinden, en sommige partijen de economische voordelen hoger waarderen dan ecologische en sociale baten. Tip: verken altijd ten minste één op de natuur gebaseerde oplossingsrichting. Betrek verschillende baathouders vroegtijdig, verken publiek-private financiering, richt je op de langere termijn en neem sociale en ecologische baten volwaardig mee. Ook kun je sociaal-ecologische baten (monetair) waarderen. Deze waarden kun in kosten-batenanalyses meewegen en bijvoorbeeld vergoedingen koppelen aan de levering en het beheer van NbS. Hulpmiddelen hierbij zijn bijvoorbeeld de MKBA werkwijzer Natuur, de Natuurlijk Kapitaalrekeningen van het CBS en de Groene Batenplanner van het RIVM.  
  • Kennis, samenwerking en besluitvorming: betrokkenen kunnen zich onvoldoende bewust zijn van de kansen die NbS bieden voor het gelijktijdig bereiken van diverse doelen. Daarnaast is er soms gebrek aan kennisuitwisseling over praktische zaken zoals aanleg, beheer en onderhoud. Besluitvorming kan complexer en trager verlopen vanwege het integrale karakter van NbS alsook een gebrek aan een gedeelde "taal". Tip: informeer betrokkenen vroegtijdig over de potentie van NbS. Het EU-handboek en de IUCN Global Standard bevatten waardevolle informatie over indicatoren en methodes om rondom NbS samen te werken.
  • Wet- en regelgeving: regels, systemen en werkwijzen - bijvoorbeeld rondom aanbesteding - prefereren mogelijk traditionele (grijzere) oplossingen. Tip: stimuleer het gebruik van NbS en verken welke opties jouw organisatie heeft om eisen te stellen aan aanbestedingen, vergunningverlening of ander ruimtelijk instrumentarium. 
  • Specifieke (ruimtelijke) context: in dichtbevolkte gebieden concurreren diverse ruimtelijke opgaves zoals woningbouw en waterveiligheid met elkaar. Tip: verken en benut de potentie van NbS om tegelijk aan meerdere ruimtelijk-specifieke opgaven te werken. Zet de publieke waarden/belangen op een rij en expliciteer welke elkaar ondersteunen en bijten, en welke afweging je vervolgens waarom maakt.

Terug naar boven

2. Huidig beleid omtrent Nature-based Solutions

Internationaal beleid 

Diverse internationale gremia onderstrepen het belang van NbS. In de slotovereenkomst van het VN klimaattop COP27 worden de partijen van het klimaatverdrag aangemoedigd om NbS te gebruiken in klimaatacties. Tevens noemen zowel target 8 als 11 van het VN Kunming-Montreal Biodiversiteitsakkoord NbS als oplossing voor het minimaliseren van de impact van klimaatverandering en natuurlijke rampen. Daarnaast zien het Intergouvernementeel Panel voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) en het Intergouvernementeel Panel voor Klimaatverandering (IPCC) NbS als belangrijke spil voor het aanpakken van zowel biodiversiteitsverlies als klimaatverandering. Ook het VN-milieuprogramma zet in op NbS als mogelijk middel voor klimaatadaptatie en werkt aan de verdere implementatie van NbS door: (1) een overzicht van goede voorbeelden op te stellen, (2) nieuwe en bestaande normen, richtlijnen en criteria te op te stellen en te beoordelen, (3) opties voor het ondersteunen van duurzame financiering voor NbS in kaart te brengen.

EU beleid 

NbS zijn tevens onderdeel van diverse strategieën onder de EU Green Deal zoals binnen de biodiversiteitsstrategie en de klimaatadaptatiestrategie. Zo noemt de biodiversiteitsstrategie NbS als optie voor het terugdringen van broeikasgassen en de creatie van groene banen. Ook de Farm to Fork strategie, gericht op leveren van duurzaam voedsel, roept op tot het gebruik van NbS voor de bescherming en herstel van ecosystemen die momenteel worden gebruikt voor voedselproductie, zoals graslanden en drooggelegde veengebieden. De Europese Commissie zet zich tevens actief in voor beleidsdialogen en outreach-initiatieven om betrokkenheid te bevorderen, een brede kennisbasis te ontwikkelen en vraag en aanbod naar NbS op de markt te stimuleren. Om Europa economisch te laten herstellen van de coronacrisis, heeft de EU een speciaal fonds opgericht: de EU Recovery and Resilience Facility. De EU heeft bepaald dat 37% van dit fonds de groene transitie moet ondersteunen. Daar horen klimaatadaptatie, biodiversiteit en ecosystemen ook bij. Ten slotte financiert de Europese Commissie het NATURVATION project, gericht op onderzoek naar NbS in stedelijke omgevingen in diverse Europese landen, waaronder Nederland. 

Nationaal beleid 

NbS dragen bij aan maatschappelijke opgaves maar komen veelal tot toepassing op lokaal en regionaal niveau, waar met name decentrale overheden zoals provincies, gemeenten en waterschappen primair verantwoordelijk voor zijn. Soms zijn echter ook private partijen, maatschappelijke organisaties en burgers betrokken bij de implementatie van NbS. Het Rijk beperkt zich vooral tot het investeren in de kennisstructuur en het faciliteren van strategische coalities tussen bedrijven, decentrale overheden en maatschappelijke organisaties, bijvoorbeeld d.m.v. het Groeifondsproject NL2120 (€110 mln), waarin onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden voor implementatie van NbS in Nederland. Ook onderzoekt Wageningen University & Research in opdracht van het ministerie van LNV de mogelijkheden om de toepassing van NBS te versnellen. Verschillende beleidstrajecten zoals de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) en het Deltaprogramma stimuleren het gebruik van NbS, zoals de aanleg van groene daken. De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) en Omgevingswet streven een integrale aanpak na voor ruimtelijke opgaves zoals bodem, water, lucht, natuur, bouwen, afval, klimaatadaptatie en de energietransitie. Hierin wordt het belang van NbS onderstreept, met name in relatie tot klimaatadaptatie, waterveiligheid en leefbare steden. 

Om een impuls te geven aan de uitvoering van de Overeenkomst van Parijs heeft Nederland een internationale klimaatstrategie opgesteld. NbS vormen een belangrijke pijler van deze strategie. Zo deelt Nederland actief kennis en kunde op het vlak van NbS en Building with Nature in de samenwerking met derde landen via bijvoorbeeld ambassades, LNV-raden en bij multilaterale bijeenkomsten. Nederland hanteert daarnaast het voorzorgsprincipe ‘do no harm’ om onbedoelde negatieve effecten van ons handelen, zoals klimaatacties die nadelig kunnen zijn voor biodiversiteit en ecosystemen, te voorkomen en te beperken.

Terug naar boven

3. Hoe gebruik je Nature-based Solutions als Rijksmedewerker?

Medewerkers van de Rijksoverheid kunnen i.v.m. de gebiedsgerichte toepassing van NbS vooral een kaderstellende, faciliterende en stimulerende rol aannemen richting provincies, gemeenten, waterschappen en andere lokale en regionale actoren. 

  1. Stimuleer kennisontwikkeling en samenwerking tussen stakeholders omtrent NbS. Dit kan op regionale en lokale schaal diverse belemmeringen wegnemen, zoals het gebrek aan kennis en het gefragmenteerde speelveld van belanghebbenden. Voorbeelden van dergelijke kennisuitwisselingen zijn de Regio Deals, de City Deals en de Town Deals: samenwerkingsverbanden waarin deskundigen uit ministeries, provincies, kennisinstellingen en adviesbureaus samenwerken aan nieuwe oplossingen voor uiteenlopende maatschappelijke uitdagingen zoals waterveiligheid, voedselzekerheid en klimaatadaptie. Hierbij kun je ook gebruik maken van bestaande kennisbronnen zoals de nationale Kansenkaart voor klimaatbuffers, het EU handboek voor NbS en de IUCN Global Standard. 
  2. Geef decentrale overheden ruimte voor de toepassing van NbS. Je kunt belemmeringen in wet- en regelgeving en procedures identificeren en wegnemen en decentrale overheden meer ruimte geven voor de implementatie van NbS. Een belangrijke stap hiernaartoe is reeds gezet met de NOVI, die iedere gemeente vraagt om één omgevingsplan voor haar hele grondgebied. Hierin krijgen gemeenten meer ruimte voor de toepassing van NbS. 
  3. Stimuleer het meewegen van NbS in de planvorming en moedig decentrale overheden daarbij aan om hun bestaande aanbestedings-, vergunnings- en ruimtelijk instrumentarium op nieuwe manieren in te zetten. Zorg dat er al vroeg in het planproces NbS-opties in kaart worden gebracht en worden meegewogen, zodat er genoeg ruimte en tijd is om verschillende actoren te betrekken en financiering te realiseren. Daarnaast kunnen medewerkers van het Rijk het gebruik van natuurinclusieve maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA's) met daarin ten minste één op de natuur gebaseerd planalternatief stimuleren of vereisen. Een MKBA kan de afweging tussen oplossingsalternatieven informeren door de maatschappelijke kosten en baten en welvaartseffecten in beeld te brengen. Weeg daarbij niet alleen de baten mee voor de mens maar ook voor de natuur. Aangezien NbS veelal op een kosteneffectieve manier bijdragen aan uiteenlopende maatschappelijke opgaven, kunnen NbS-varianten beter uit de bus komen dan ‘grijze’ oplossing. Daarnaast kunnen beleidsmedewerkers ook actief inzetten op subsidies en opdrachten die gebruik maken van NbS om beleidsopgaves aan te pakken.
  4. Stimuleer schaalvergroting en publiek-private financiering van NbS. NbS zijn doorgaans kosteneffectiever dan “grijze” oplossingen en leveren veelal meer baten dan kosten op, maar het kan voorkomen dat baathouders niet vanzelfsprekend meefinancieren. Ook kan het zijn dat de businesscase voor het aanpakken van één ruimtelijke opgave niet sluitend is. Dan kan het zinvol zijn om meerdere opgaven te betrekken en/of het schaalniveau te vergroten, bijvoorbeeld door vergelijkbare of verschillende opgaven in aangrenzende gemeenten mee te nemen en meerdere baathouders te betrekken. Dat biedt kansen voor publiek-private financiering. 

Terug naar boven

4. Achtergrondinformatie

Terug naar boven

5. Contactgegevens

Terug naar boven

Laatst gewijzigd op: 25-1-2024