1. Wat is het probleem?

1. Wat is vermoedelijk het probleem?
2. Wat zijn de oorzaken van het probleem?
3. Wat is de omvang van het probleem?
4. Wat is het huidige beleid en wat leren we van de evaluatie daarvan?
5. Wat gebeurt er als de overheid niets doet? (Nuloptie) Wat rechtvaardigt overheidsinterventie?

Checkvraag kennisgedreven beleid

• Hoe weet je dit? Ga naar de pagina over kennisgedreven beleid maken voor hulp om je antwoorden zo goed mogelijk te baseren op actuele en betrouwbare kennis.

Checkvragen betrek je omgeving

• Voor wie is de huidige/verwachte situatie een probleem?
• Verschilt de probleemdefinitie per actor?
• Wie is hier al mee bezig? Zijn er bij andere departementen of bestuurslagen collega’s met aanpalend beleid bezig?

Voordat je met een probleem- en oorzakenanalyse start heb je vaak al een vermoeden wat het probleem is; dat noemen we het probleemvermoeden. Het gaat daarbij niet altijd om een probleem. Een te verzilveren kans kan ook een reden zijn om beleid te initiëren. Bijvoorbeeld beleid dat gericht is op het stimuleren van innovatie in een bepaalde bedrijfstak. Het probleemvermoeden hangt vaak samen met de aanleiding van het beleidstraject. Dat kan bijvoorbeeld een Kamermotie zijn of een incident dat heeft plaatsgevonden. De aanleiding zorgt ervoor dat het kabinet aandacht heeft voor het vraagstuk.

Cruciaal bij de probleemanalyse is dat niet wordt voorgesorteerd op oplossingsrichtingen of beleidsinstrumenten. Maak bij je probleemanalyse zoveel mogelijk gebruikt van de meest actuele kennis in de vorm van bijvoorbeeld evaluaties, inspectierapporten, wetenschappelijk onderzoek en recente statistieken en ramingen. Zo krijg je een vollediger beeld van de mogelijk oorzaken, de omvang en de impact van het probleem. Consulteer daarnaast ook altijd je belanghebbenden bij het uitwerken van het probleem.

Nadat het probleem- en oorzakenschema is opgesteld controleer je of er sprake is van een publiek belang dat de overheid moet beschermen en/of een publieke waarde die gerealiseerd moet worden? Niet alle maatschappelijke problemen zijn immers publieke problemen en belangen waar de overheid iets mee moet. Op de pagina over publiek belang lees je hier meer over.

 Het is belangrijk om het probleem en de oorzaken daarvan zo scherp mogelijk in beeld te krijgen, omdat de probleemanalyse een belangrijke basis vormt voor het scherp definiëren van je doelstellingen. Als je geen oorzaken in kaart brengt kun je niet afwegen welke interventies je kunt inzetten en doe je wellicht onbewust aan symptoombestrijding. Ook loop je het risico onbedoeld uit een tunnelvisie te acteren als je het probleem niet vanuit verschillende invalshoeken in kaart brengt.

 Een probleem- en oorzakenanalyse is een handig hulpmiddel om inzicht te krijgen in de oorzaken en gevolgen van een probleem. Je begint met het formuleren van het centrale probleem dat gesignaleerd wordt en waarvoor je een oplossing wil. Maak de formulering zo concreet mogelijk. Vervolgens kijk je naar de oorzaken van het probleem en tot slot naar de gevolgen van het probleem. Voor meer hulp bij het opstellen zie ook de handreiking probleem- en oorzakenanalyse.

• Invulkaart probleem- en oorzakenanalyse.
• De PPAC-handreiking probleem- en oorzakenanalyse helpt je om stap voor stap een probleem- en oorzakenanalyse op te stellen. 
  ppac@minjenv.nl
• Voor het onderzoeken van het probleem vanuit gedragsperspectief kun je gebruik maken van een tool voor het toepassen van gedragsinzichten. Vaak is bij deze vraag (‘Wat is het probleem?’) het gedragsperspectief al relevant. 
• Om de probleemanalyse zo goed mogelijk vanuit de bedoeling aan te vliegen kan het helpen de video te bekijken over de “zinvolle omweg”.