Inhoudsopgave
- 1. Wat is de verplichte kwaliteitseis?
- 2. Wat is de Algemene Leidraad Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse?
- 3. Waarom is de MKBA nodig?
- 4. Wanneer gebruik ik de MKBA?
- 5. Hoe gebruik ik een MKBA?
- 6. Waar vind ik meer informatie?
- 7. Wie kan mij verder helpen?
- 8. Welke andere criteria en uitgangspunten hangen samen met de MKBA?
1. Wat is de verplichte kwaliteitseis?
De Algemene leidraad maatschappelijke kosten-baten analyse vind je in de bijlage bij Kamerstukken II 2013/14, 33750-IX, nr. 9.
2. Wat is de Algemene Leidraad Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse?
Een Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) is een belangrijk instrument in de beleidsvoorbereidende fase. Een MKBA helpt bij het maken van beleidskeuzes om beleidsvoorstellen te beoordelen, maar kan ook achteraf ingezet worden om terug te blikken op uitgevoerd beleid.
MKBA’s worden vaak gebruikt bij de beoordeling van infrastructurele projecten. MKBA’s zijn echter breed toepasbaar binnen ieder denkbaar beleidsterrein. Voorbeelden zijn onderwijs, zorg, arbeidsmarktbeleid, woonbeleid, milieu- en natuurbeleid, energiebeleid en digitale overheidsprojecten.
3. Waarom is de MKBA nodig?
Een MKBA laat zien welke welvaartseffecten een beleidsoptie heeft. Dat wil zeggen de directe en indirecte effecten voor de hele (Nederlandse) maatschappij. De kosten en baten worden zoveel mogelijk in euro’s uitgedrukt. Dit geldt ook voor zaken die niet echt een prijskaartje hebben, zoals geluidsoverlast, een mooi uitzicht of je veilig voelen. Door zoveel mogelijk effecten in geld uit te drukken worden de effecten onderling vergelijkbaar. Daarmee kan op overzichtelijke wijze inzicht worden gegeven in de maatschappelijke kosten en baten van verschillende beleidsopties zodat een afgewogen beslissing kan worden genomen over de vraag welke beleidsoptie een positieve bijdrage aan de welvaart levert en welke beleidsoptie de voorkeur geniet. De MKBA is in principe toepasbaar voor alle beleidsterreinen en alle soorten maatregelen.
Vragen die met een MKBA beantwoord kunnen worden zijn:
- Wat zijn de maatschappelijke kosten en baten van elk van de beleidsopties?
- Wie ondervindt wanneer de kosten en baten?
- Hoe scoren de verschillende beleidsopties ten opzichten van elkaar in termen van maatschappelijke kosten en baten?
4. Wanneer gebruik ik de MKBA?
De MKBA gebruik je in de fase van de beleidsvoorbereiding om de beleidsopties te beoordelen. De MKBA kun je ook gebruiken in een eerdere fase van de beleidsvorming: om beleidsopties aan te scherpen of nieuwe beleidsopties te ontwerpen. Behalve vooraf, kan de MKBA ook achteraf worden gebruikt om terug te blikken op uitgevoerd beleid.
5. Hoe gebruik ik een MKBA?
Om een MKBA zo nuttig mogelijk te laten zijn, moet je op het volgende letten:
- Kies een vorm van de MKBA die past bij de beschikbare kennis en de informatie die je nodig hebt. Dit hangt af van de fase van de besluitvorming en van de beschikbaarheid van kennis over de belangrijkste effecten van een maatregel. Soms is een gedetailleerde volledig uitgewerkte MKBA mogelijk en nodig, maar soms kan dat niet.
- Ook wanneer er geen MKBA wordt uitgevoerd, is de leidraad nuttig als denkkader. Wanneer er nauwelijks informatie bekend is over de aard en omvang van effecten van beleid, helpt het gedachtengoed van de MKBA om beslisinformatie te structureren.
6. Waar vind ik meer informatie?
Het uitvoeren van een MKBA is niet eenvoudig. Daarom is door het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een Algemene MKBA-leidraad opgesteld. Deze leidraad zet alle stappen op een rij die je moet doorlopen voor een goede MKBA. In de leidraad staat welke eisen aan de verschillende onderdelen van een MKBA worden gesteld. De leidraad geeft voorschriften en richtlijnen waaraan iedere MKBA minimaal moet voldoen.
Het gebruiken van de Algemene MKBA-leidraad is verplicht voor alle MKBA's waar de Rijksoverheid (mede)opdrachtgever van is. Maar de leidraad is in brede zin bruikbaar, dus ook voor MKBA’s die voor medeoverheden worden uitgevoerd. De Algemene MKBA-leidraad is er voor die onderwerpen die voor alle beleidsterreinen van de Rijksoverheid gelden:
Daarnaast zijn er sectorspecifieke werkwijzers. Deze zijn afgeleid van de Algemene MKBA-leidraad. Ze zijn bedoeld voor toepassingen op specifieke, vaak departementale, toepassingsdomeinen. De werkwijzers sluiten aan op de Algemene Leidraad, zijn getoetst door het CPB en PBL en zijn onderling op inhoudelijke consistentie gecontroleerd. Beleidsmaatregelen kunnen effecten hebben op meerdere terreinen, waarvoor verschillende werkwijzers bestaan. Uitvoerders van MKBA’s wordt geadviseerd bij aanvang van een MKBA te bekijken welke effecten relevant zijn voor de scope van de desbetreffende MKBA’s, en bij hun aanpak toe te lichten welke werkwijzer centraal wordt gesteld, en welke werkwijzers gehanteerd worden voor deeleffecten. Tot slot bieden de werkwijzers ook ondersteuning bij het vinden en gebruiken van de meest voorkomende waarderingskengetallen. De volgende sectorspecifieke werkwijzers zijn beschikbaar:
- Werkwijzer Sociaal domein
- Werkwijzer Milieu
- Werkwijzer MIRT-verkenningen
- Werkwijzer Natuur
- Werkwijzer Digitaliseringsprojecten overheid
- Werkwijzer Luchtvaart
- Werkwijzer Justitie en veiligheidsbeleid
Over de relatie tussen de MKBA en brede welvaart is een aanvulling op de leidraad MKBA opgesteld. De publicatie beschrijft hoe brede welvaart beter meegenomen kan worden in de MKBA:
7. Wie kan mij verder helpen?
Binnen het Rijk houdt het interdepartementale MKBA-kernteam zich bezig met de toepassingen van de MKBA-richtlijnen. Het kernteam bestaat uit vertegenwoordigers van verschillende ministeries en het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM), Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).
8. Welke andere criteria en uitgangspunten hangen samen met de MKBA?
Er is veel onderzoek naar de MKBA gedaan en er zijn vele documenten verschenen die relevant zijn voor de toepassing van de MKBA, al dan niet in opdracht van de Rijksoverheid. Het voert te ver om al deze documenten hier te benoemen. De volgende documenten hebben een brede zeggingskracht voor alle toepassingsdomeinen. Voor het overige verwijzen we naar 6.
- De publicatie Een kennismaking met de maatschappelijke kosten-batenanalyse biedt houvast voor betrokkenen die weinig of geen ervaring met MKBA’s hebben.
- Voor het uitvoeren van een MKBA is vaak additionele informatie nodig, bijvoorbeeld empirische informatie over de effecten. Om onzekerheden in beeld te brengen wordt (vooral voor langetermijneffecten) gebruikgemaakt van scenario’s. Voor de leefomgeving zijn dit de (Welvaart en Leefomgeving) scenario’s. Om kosten en baten in de tijd te verdisconteren, wordt gebruikgemaakt van een discontovoet.
Laatst gewijzigd op: 10-2-2025