Duidelijke taal

Inhoudsopgave

Inleiding    

Het is belangrijk dat burgers, bedrijven en (uitvoerings)organisaties weten wat in wet- en regelgeving staat en wat ermee wordt bedoeld. Duidelijke wet- en regelgeving draagt onder andere bij aan transparantie van beleidsvorming. Daarnaast zorgt toegankelijkheid van het recht voor helderheid over rechten, waarborgen en plichten van burgers en leidt het tot een effectieve burgergerichte uitvoering. Als het voor uitvoeringsorganisaties duidelijk is hoe ze moeten handelen bevordert dat de dienstverlening aan de burger. Dat leidt op haar beurt weer tot een hogere mate van begrip voor het recht.

Om beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen te ondersteunen staat op deze pagina praktische informatie over het gebruik van duidelijke taal in wet- en regelgeving en de toelichtingen hierbij. Ook wordt verwezen naar vindplaatsen van meer informatie. Concreet gaat het om informatie over praktische tips bij het opstellen van teksten, informatie over het vermijden van ambtenarentaal en politiek taalgebruik en contactpersonen die kunnen adviseren over communicatie en ingangen naar nuttige trainingen, cursussen en opleidingen.

Terug naar boven

Kabinetsbeleid duidelijke taal    

Het kabinet heeft in 2019 besloten dat overheidscommunicatie duidelijker en gebruiksvriendelijker moet zijn. Gebruiker Centraal geeft in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uitvoering aan dit beleid door dienstverlening en communicatie van de (Rijks)overheid te verbeteren. Op www.gebruikercentraal.nl is veel informatie te vinden over duidelijke taal met bijvoorbeeld taaltips, trainingen en webinars. Je kunt je ook opgeven voor een nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van actualiteiten en geattendeerd te worden op wetenswaardigheden op het gebied van duidelijke taal.

Terug naar boven

Aanwijzingen voor de regelgeving   

De Aanwijzingen voor de regelgeving (Ar) vormen het kader dat wetgevingsjuristen van de centrale overheid in acht nemen bij het opstellen van regelgeving. Voor een groot deel gaat het om procedurele en inhoudelijke aanwijzingen, maar er is ook een aantal aanwijzingen dat ziet op het gebruik van duidelijke taal bij het opstellen van regelingen en de toelichtingen hierbij. De Aanwijzingen zorgen voor standaardisering van belangrijke en veelgebruikte begrippen. Daarmee wordt onduidelijkheid voorkomen die – bijvoorbeeld in de uitvoering – kan ontstaan wanneer aan verschillen in terminologie een inhoudelijke betekenis wordt toegedacht. Aandacht voor taal is om die reden onmisbaar voor een rechtmatige en rechtvaardige overheid.

Zie hieronder een aantal voorbeelden uit de hoofdstukken 2, 3 en 5 van de Aanwijzingen:

  • Ar 2.6: Streef naar duidelijkheid en eenvoud van regelingen waarbij ook de eigenschappen van de doelgroep van belang zijn.
  • Ar 3.3: Gebruik normaal spraakgebruik en geen woorden met een onduidelijke betekenis.
  • Ar 3.5: Sluit voor de terminologie in nationale regelingen in beginsel aan bij die van verwante bindende EU-rechtshandelingen en internationale regelingen. Daarvan kun je afwijken als dit beter Nederlands oplevert. 
  • Ar 3.7: Gebruik niet verschillende termen voor hetzelfde begrip en gebruik niet dezelfde term voor verschillende begrippen.
  • Ar 3.14: Gebruik “tot en met” en niet “tot” of een streepje om het einde van een periode of een reeks aan te geven.
  • Ar 3.59: Hierin staan richtlijnen voor opsommingen in een artikel.
  • Ar 4.49: Een toelichting bevat heldere en bondige taal en een logische indeling. De paragrafen 3.1 (Algemene terminologische punten), 3.3 (Aanhaling en verwijzing) en 3.4 (Gebruik van hoofdletters) zijn voor de formulering van een toelichting van overeenkomstige toepassing, voor zover zij verenigbaar zijn met de aard van een toelichting.
  • Ar 5.1: Hierin staan richtlijnen voor het definiëren van begripsbepalingen.

Terug naar boven

Do’s en don’ts    

Zie hieronder enkele tips om duidelijke teksten te schrijven, incl. verwijzingen naar meer informatie:

  • Stem je tekst af op je doelpubliek. Wat zijn hun behoeften en vaardigheden? Ga bij elke regeling na voor wie je haar schrijft. Aan een regeling voor een specifieke beroepsgroep kunnen bijvoorbeeld andere eisen worden gesteld dan een regeling voor burgers.
  • Gebruik zoveel mogelijk eenvoudige taal. Vermijd onnodig (juridisch) jargon. Maak bijvoorbeeld gebruik van een synoniemenwoordenboek zoals Van Dale Synoniemen of synoniemen.net om moeilijke of abstracte woorden te versimpelen.
  • Maak een gestructureerde en logische opbouw van de tekst.
  • Gebruik verduidelijkende voorbeelden.
  • Let ook op de vorm en presentatie van de regeling en de toelichting.
  • Vermijd tangconstructies, dubbele ontkenningen en onnodig passieve of onderbroken zinsstructuren. Zie voor meer informatie de Handreiking duidelijke taal (PDF) en het Voorbeeldenoverzicht duidelijke taal (PDF).
  • Vermijd lange zinnen. Een goede richtlijn is een zin van maximaal 15 woorden. 
  • Wissel langere zinnen af met kortere zinnen. Lange zinnen met allerlei bijzinnen kunnen vaak worden opgesplitst in kortere zinnen. Zie ter inspiratie ook de voorbeelden op www.correctnederlands.nl.

Terug naar boven

Trainingen, cursussen en opleidingen   

Departementale beleidsacademies, rijksacademies en externe opleidingsinstituten bieden trainingen en cursussen aan over het opstellen van duidelijke teksten in het algemeen of gericht op bepaalde soorten teksten. Daar leer je betere regelingen en toelichtingen schrijven, maar bijvoorbeeld ook nota’s en beleidsbrieven.

Academie voor Wetgeving

De Academie voor Wetgeving en de Academie voor Overheidsjuristen vormen samen het opleidingsinstituut voor juridische functies van de Rijksoverheid. Zij heeft verschillende cursussen op het gebied van duidelijke taal. Zie hieronder enkele voorbeelden.

  • Effectief adviseren over complexe materie 
    In deze training leer je hoe je adviezen zo kan onderbouwen, structureren en formuleren dat hun teksten daadwerkelijk begrepen worden.
  • Legal visuals voor Rijksjuristen 
    In deze training wordt behandeld op welke manieren je de analyse van een juridisch vraagstuk visueel kunt weergeven. Ondersteund met voorbeelden, ontwerpprincipes en praktische oefeningen, ‘vertaal' je een juridisch onderwerp uit je eigen werkomgeving in een schetsmatig ontwerp.
  • Regelgeven met kennis van beslisgedrag 
    Welke psychologische mechanismen maken dat regels wel of juist niet worden nageleefd? En op welke manier helpen taal en communicatie daarbij? Deze vragen staan in deze cursus centraal.
  • Het opstellen van toelichtingen bij wet- en regelgeving 
    In deze cursus krijg je de bouwstenen en praktische handvatten aangereikt om zelf effectief toelichtingen bij wet- en regelgeving op te stellen.
  • Wetgeving en rechtstoepassing 
    Hoe beoordelen rechters de wet en hoe brengen zij de belangrijkste boodschap over aan de procespartijen? Dat wordt in deze cursus behandeld.

Leer-Rijk

Leer-Rijk is de centrale opleidingendatabase van de Rijksoverheid. Hierin zijn ook verschillende cursussen te vinden om te werken aan Duidelijke taal in nota’s, regelgeving en overheidscommunicatie. Zie hieronder enkele voorbeelden.

  • Effectief schrijven 
    In deze training leer je sneller en effectiever teksten schrijven. Je leert daarbij hoe je jouw teksten helder en toegankelijk maakt voor de lezer, zodat ze daadwerkelijk worden gelezen en hun doel bereiken.
  • Klantgericht schrijven 
    Na deze cursus formuleer je heldere zinnen, leg je logische verbanden en gebruik je modern taalgebruik. Je schrijft op de juiste toon en kan aantrekkelijk vormgegeven schrijven door middel van alinea's, koppen en opsommingen.

Terug naar boven

Beeldtaal 

Voor veel burgers is het taalgebruik in wetgeving of overheidscommunicatie niet helder en daardoor onbegrijpelijk. Visuele ondersteuning kan helpen om de boodschap wel begrijpelijk te maken. Beeldtaal kan net zo bruikbaar zijn als geschreven taal wanneer dit voldoet aan bepaalde eisen. Zo moet het gebruik van beeldtaal consistent zijn. Een bepaalde kleur mag bijvoorbeeld niet meerdere keren worden gebruikt met wisselende betekenissen. Daarnaast moet de beeldtaal aansluiten bij bestaande conventies, dat wil zeggen; de kleur rood staat voor gevaar of warm, terwijl groen staat voor goed of ‘geen probleem’. Deze regels passen binnen de Nederlandse beeldcultuur. Wanneer je jouw communicatie kan ondersteunen met beeldtaal helpt dat om de boodschap beter over te brengen. Zie ook het Voorbeeldenoverzicht duidelijke taal (PDF). 

Terug naar boven

Hulpmiddelen    

Er zijn handige hulpmiddelen beschikbaar die je kunnen ondersteunen in het schrijfproces. Sommige van de tools zijn gratis. Andere zijn tegen betaling beschikbaar. Hieronder volgen enkele voorbeelden:

  • Er zijn meerdere websites die je helpen bij het schrijven in Duidelijke taal. Met de Accessibility Leesniveau Tool krijg je een indicatie over het niveau van leesbaarheid van jouw tekst. Via de toolkit van Gebruiker Centraal vind je voor verschillende situaties ondersteunende hulpmiddelen. Let op dat je jezelf niet blindstaart op één hulpmiddel. Je bent altijd zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van je eigen teksten.
  • Het kan verleidelijk zijn om chatbots als ChatGPT (OpenAI) en Gemini (Google) te gebruiken om complexe teksten om te zetten in duidelijke taal. Deze door het Rijk niet-gecontracteerde generatieve AI-toepassingen voldoen echter niet aan de privacy- en auteursrechtelijke wetgeving. Daarom is het gebruik hiervan door Rijksmedewerkers in beginsel niet toegestaan wanneer het risico bestaat dat wetgeving wordt overtreden. Dit geldt in het bijzonder voor teksten met vertrouwelijke of privacygevoelige informatie.
  • Staat je tekst vol met archaïsch taalgebruik? Dan is het belangrijk om te overwegen wie het doelpubliek is en welke communicatiedoelen worden nagestreefd bij het gebruik ervan. Zie ook de lijst met alternatieven voor ouderwetse en formele woorden van het Genootschap Onze Taal.

Terug naar boven

Voorbeelden van duidelijke teksten 

Hieronder staan twee korte handreikingen die jou kunnen helpen bij het begrijpen van moeilijke teksten en het schrijven van duidelijke wet- en regelgeving.

  • Handreiking duidelijke taal (PDF) 
    In dit document worden de beginselen van duidelijke taal overzichtelijk uiteengezet. Ook worden praktische handvatten, tips en voorbeelden gegeven. 
  • Voorbeeldenoverzicht duidelijke taal (PDF)
    In dit document staan verschillende voorbeelden van overheidsteksten en wetgeving die voldoen aan de beginselen van duidelijke wet- en regelgeving.  

Terug naar boven 

Trefwoorden 

Voor een overzicht van alle berichten die op de site zijn verschenen over dit onderwerp, raadpleeg de Trefwoordpagina Duidelijke taal.

Terug naar boven   

Meer informatie

Terug naar boven

Laatst gewijzigd op: 7-5-2024