Wetgevingstechnische vragen rondom de wisseling van kabinet of bewindspersonen

• De benoeming van de minister-president vindt plaats bij afzonderlijk besluit op voordracht van hem/haarzelf.
• Ministers worden in een afzonderlijk koninklijk besluit op voordracht van de minister-president personen ‘benoemd tot minister en belast met de leiding van het Ministerie van XXX’. Aan zittende bewindspersonen die terugkeren in het nieuwe kabinet wordt geen ontslag verleend (in reactie op hun in beraad gehouden ontslagaanvraag op de dag van de verkiezingen). Als ze van functie wisselen worden zij ‘ontheven van hun oude taak en belast met’ de nieuwe taak.
• Eén of meer van die ministers worden in dat besluit tevens benoemd tot vice-minister-president.
• Ministers zonder portefeuille worden in het benoemingsbesluit ‘benoemd tot minister en belast met de aangelegenheden betreffende XXX’. Daarbij wordt trouwens niet aangegeven bij welk ministerie zij worden ondergebracht.
• Staatssecretarissen worden elk bij afzonderlijk besluit benoemd omdat die besluiten op voordracht van de minister-president en de betrokken minister worden genomen. Zij worden daarbij benoemd tot ‘Staatsecretaris van’ het betrokken ministerie. Met andere woorden: in de officiële titel volgens het benoemingsbesluit wordt geen nadere aanduiding van de taken van die staatssecretaris gegeven. Financiën heeft bijvoorbeeld twee staatssecretarissen van Financiën. In de praktijk wordt in officiële stukken wel een aanduiding van het takenpakket weergegeven  (Staatssecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst en Staatssecretaris Toeslagen en Douane). 

Een ‘minister van’ wordt belast met de leiding van een ministerie. Alle taken die aan dat ministerie zijn toegedacht, vallen in diens portefeuille voor zover deze taken niet aan een ‘minister voor’ worden toegedeeld. 

Een staatssecretaris wordt belast met taken die onder gezag van de ‘minister van’ worden uitgeoefend en dus per definitie ook tot het takenpakket van die minister behoren.

In de praktijk wordt een naar volledigheid strevende opsomming van de aan elk van die bewindspersonen toegedeelde taken. 

Bepalend is aan wie het onderwerp is toegedeeld blijkende de portefeuilleverdeling die geldt op het moment dat de handeling moet plaatsvinden.

De benoemingsbesluiten geven enige aanduiding over de taakverdelingen tussen ministers: een ‘minister van’ is belast met alle aangelegenheden die aan het betreffende ministerie zijn toegedeeld, met uitzondering van de aangelegenheden die aan een ‘minister voor’ zijn toegewezen. 

De exacte taakverdeling tussen ministers van, ministers voor en staatssecretarissen wordt neergelegd in een bijlage bij het eindverslag van de formateur aan de voorzitter van de Tweede Kamer. Uit het eindverslag en de bijlage kan blijken van taakoverhevelingen tussen ministeries. 

Bepalend is de bevoegdheid krachtens de portefeuilleverdeling op het moment dat de handeling moet plaatsvinden. Als een onderwerp bij een kabinetsformatie naar een andere bewindspersoon is overgeheveld, is die bwp bevoegd, ook al spoort dat niet met de aanwijzing van de bevoegde bewindspersoon in de wet en dergelijke. 

Omwille van de duidelijkheid kan het wenselijk zijn om dergelijke wijzigingen mee te nemen in een reparatiewet of een wijzigingsregeling die om andere redenen wijzigingen beoogt aan te brengen in de betreffende regeling. Uit het oogpunt van wetgevingseconomie is het echter niet gewenst om een wijzigingswet in procedure te brengen die enkel de strekking heeft om de aanduidingen van bewindspersonen te actualiseren.

Bij aanduiding van de bewindspersoon die bevoegd is om uitvoeringsregelingen of besluiten te nemen wordt altijd de minister aangeduid en nooit de staatssecretaris, zie aanwijzing 3.26, tweede lid. Wanneer een onderwerp binnen een ministerie belegd blijft maar het wordt aan een staatssecretaris in plaats van een minister toegedeeld, dient er dus geen wijziging van de aanduiding plaats te vinden. Als een onderwerp van de minister van (ministerie) A naar de Staatssecretaris van (een ander ministerie) B wordt overgeheveld, wordt de minister van B dus in regelingen aangewezen als de bevoegde bewindspersoon.   

Nee, de voordracht is een historische handeling die op een bepaald moment heeft plaatsgevonden onder gezag van de aangeduide bewindspersoon. Dat de verantwoordelijkheid voor het onderwerp van het besluit/de regeling na die handeling op een andere bewindspersoon is overgegaan heeft geen gevolgen voor de geldigheid van die handeling en wordt ook niet aan een andere bwp toegeschreven dan degene die die handeling heeft verricht. Wel kan het zich voordoen dat de het contraseign door de opvolger gezet moet worden. 

Nee, de vaststelling van de toelichting heeft plaatsgevonden op het moment dat bwp A daartoe bevoegd was en de ondertekening reflecteert dat. 

Een bewindspersoon (bwp) is tot het moment waarop de verantwoordelijkheid voor de portefeuille aan de opvolger is overgedragen, volledig bevoegd om alle handelingen te verrichten die nodig zijn om besluiten of regelgeving tot stand te brengen. De demissionaire status brengt daarin geen verandering.

Bepalend is dus of op het moment van de handeling de bwp nog in functie is. Niet van belang is of de bwp nog in functie is op het moment van bekendmaking van de regeling of het besluit. Evenmin is van belang of het onderwerp van het besluit of regeling na de opvolging in de portefeuille van een andere bewindspersoon zal worden ondergebracht. Ook brengt het feit dat een opvolger anders denkt over een onderwerp geen verandering in de geldigheid van de door de voorganger verrichte handelingen. 

Een verklaring van contraseign wordt gebruikt om een wet  snel na de ondertekening van de Koning in werking te laten treden, indien de bwp niet in staat zal zijn het origineel feitelijk van een handtekening te voorzien voorafgaand aan de beoogde bekendmaking daarvan. De regeling wordt in zo’n geval geacht direct na vaststelling door de Koning van contraseign te zijn voorzien, en wordt bekendgemaakt met vermelding van het contraseign van de bwp die de verklaring heeft afgegeven. 

Zo’n verklaring heeft echter alleen geldigheid als de bwp die de verklaring heeft afgegeven op het moment van ondertekening door de Koning nog in functie is. Wanneer dat niet het geval is zal voorzien moeten worden in contraseign door de opvolger. 

Als een besluit is vastgesteld door de Koning op een moment dat de bwp nog in functie is wordt het besluit gepubliceerd met vermelding van die bwp als contrasigneerder, ook al is deze op het moment van bekendmaking niet meer in functie. 
 

In het navolgende is aangehaakt bij de gang van zaken zoals we hebben gevolgd bij de inhaalslag om de geheel elektronisch afgedane stukken tijdens de COVID 19-lockdown alsnog ordentelijk af te werken. 

Het plaatsen van de natte handtekening ten vervolge op een verklaring van contraseign is een administratieve afwikkeling om het origineel voor archivering geschikt te maken. De natte handtekening kan worden geplaatst door de bwp die verantwoordelijkheid draagt voor het onderwerp met de aantekening ‘bij afwezigheid’ of ‘b.a’. Daarmee geeft bwp te kennen dat de te contrasignering eerder inderdaad heeft plaatsgevonden door de vermelde bewindspersoon. De aanduiding van de contrasignerende bewindspersoon wordt in dit geval dus niet aangepast aan de feitelijke ondertekenaar.  

Nota bene: de afwikkeling van een nog te tekenen wet wordt dus binnen het ministerie afgedaan waar de wet onder valt. Als een persoon die voorheen als verantwoordelijke bwp optrad deel uitmaakt van het nieuwe kabinet maar bij een ander ministerie is geplaatst, hoeft dat stuk dus niet aan hem/haar voorgelegd te worden.

De politieke opvolgers van de voordragende bewindspersonen treden dan in hun plaats. 

1. Als het voorstel nog niet is getekend door de Koning dient bwp B de Koning mede te delen dat het voorstel wordt ingetrokken. Het ontwerp-besluit wordt dan niet verder in behandeling genomen.
2. Als het besluit al is getekend door de Koning wordt dat besluit gecontrasigneerd door bwp B. Dat contraseign markeert slechts dat de ondertekening door de Koning onder politieke verantwoordelijkheid van bwp B is geschied, niet dat bwp B het voorstel als zodanig ondersteunt. De bekendmaking van zo’n besluit wordt aangehouden en een voorstel tot intrekking daarvan wordt zo spoedig mogelijk aan de Koning voorgelegd. Indien het intrekkingsbesluit is getekend door de Koning (en gecontrasigneerd door bwp B) kan worden afgezien van publicatie van het besluit. Ook het intrekkingsbesluit hoeft niet gepubliceerd te worden. 

De bwp stelt de Koning voor het voorstel niet te bekrachtigen. De Koning zend dan een bericht aan de beide Kamers dat het voorstel in overweging wordt gehouden. De bwp zend een brief aan beide kamers waarin de beweegredenen uiteen worden gezet waarom het voorstel niet tot wet verheven zal worden. Nota bene: anders dan bij een initiatiefvoorstel hoeft in zo’n geval geen advies gevraagd te worden aan de Afdeling advisering van de Raad van State over het voornemen tot niet-bekrachtigen.

Als het voorstel al is aangenomen door beide Kamers kan besloten worden het niet te bekrachtigen. De omstandigheid dat de ambtsvoorganger van de verantwoordelijke bwp eerder geen  verzet heeft kenbaar gemaakt tegen het wetsvoorstel doet hier niet aan af. 
In zo’n geval wordt de procedure van het Draaiboek voor de regelgeving nr. 148 gevolgd, hetgeen onder meer inhoudt dat over het voornemen het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State wordt gevraagd. 

Het is een persoonlijke keuze op welke wijze uitgaande brieven etc. worden ondertekend. Houdt er echter rekening mee dat bij de opmaak van officiële bekendmakingen en Kamerstukken enkel de naam en initialen worden gebruikt die zijn gehanteerd in het benoemingsbesluit van de betreffende bwp, zonder vermelding van titels. 

• Kabinetten volgen elkaar op, de regering gaat gewoon door: je kan dus wel over het vorige kabinet spreken maar niet over de vorige regering.
• Wanneer een ambtsvoorganger wordt aangehaald bij bijvoorbeeld verwijzing naar tijdens diens ambtsperiode gedane toezeggingen wordt deze aangeduid als de ‘toenmalige’ (dus niet: de voormalige) minister van X. Dus: na de kabinetswisseling kan de persoon Mark Rutte worden aangeduid als de ‘voormalige’ Minister-President, maar bij verwijzing naar zijn woorden of handelingen tijdens zijn regeerperiodes wordt hij aangeduid als de ‘toenmalige’ Minister-President.