Inhoudsopgave
1. Wat zijn convenanten?
Algemeen
Een convenant is een afspraak van de overheid met een of meer partijen, gericht op het behalen van bepaalde (beleids-)doelen. In een convenant worden schriftelijke afspraken gemaakt over (het leveren van prestaties).
Door een convenant op te stellen wordt in samenwerking met andere partijen een probleem aangepakt. De partijen zijn daarbij gelijkwaardig. Een convenant kan gemaakt worden met bedrijven, belangenorganisaties of andere overheidsorganisaties. Met een convenant wordt geprobeerd om alle partijen betrokken te laten zijn bij de oplossing van het probleem. Dit gebeurt doordat het afsluiten van een convenant vrijwillig is, en door het voeren van overleg over de afspraken in het convenant. De overheid probeert het initiatief voor het oplossen van het probleem bij de verantwoordelijke partijen te leggen.
Kenmerken convenanten
- Een convenant is een beleidsinstrument met een informeel karakter, omdat het geen wetgeving betreft. Je gaat in een convenant over en weer vaak wel juridisch bindende verplichtingen aan
- Een convenant is gericht op een duidelijk afgebakende doelgroep. Alleen de betrokken partijen zijn er aan gebonden.
- De overheid maakt bij convenanten gebruik van horizontale verhoudingen met de betreffende doelgroep. Met een convenant dwing je gedragsveranderingen niet af door het opleggen van ge- of verboden in de wet. In plaats daarvan maak je met een bepaalde doelgroep op basis van min of meer gelijkwaardige verhoudingen afspraken. Deze afspraken zijn vrijwel altijd stimulerend bedoeld. Er kunnen echter ook sancties zijn op het niet naleven van de afspraken. Deze sancties worden dan in het convenant opgenomen.
- Een convenant is vooral een effector van beleid. Het kan ook gebruikt worden als detector. Met een convenant krijgt de overheid vaak veel informatie voor de beleidsvorming, omdat er voor het opstellen van een convenant vaak langdurig en intensief wordt overlegd. De overheid krijgt zo goed zicht op het probleem.
- Bij een convenant is er vaak een wederkerige relatie tussen de partijen. Dit komt omdat het convenant vaak aan alle partijen taken geeft en doelen stelt.
- De regels van het convenant worden opgesteld door de deelnemende partijen. Als een van de deelnemende partijen de Rijksoverheid is, gelden de Aanwijzingen voor convenanten.
- Een convenant kan in zekere mate dwingend zijn. De partijen zijn over het algemeen gelijkwaardig. Maar de inhoud van een convenant kan dwingend op prestaties gericht zijn, en ook regelen dat er sancties zijn op het niet halen van die prestaties. Delen van een convenant kunnen ook onder wettelijke verplichtingen vallen. In dat geval houdt de overheid toezicht.
- Partijen zijn juridisch gebonden aan een convenant dat door of namens hen is ondertekend. De afspraken uit het convenant zijn dus juridisch bindend. En andere vraag is of naleving van de afspraken ook bij de rechter kan worden afgedwongen. Als partijen dat niet willen, moet in het convenant worden bepaald dat de afspraken niet afdwingbaar zijn. Het convenant is dan een soort ‘gentlemen’s agreement’. Als partijen wel willen dat de afspraken afdwingbaar zijn, dan is het verstandig als zij bepalen op welke wijze ze eventuele geschillen willen oplossen. Hiervoor kan een regeling in het convenant worden opgenomen.
- De manier waarop het convenant wordt gehandhaafd, wordt in het convenant vastgelegd. Meer informatie hierover staat in de aanwijzingen voor convenanten.
Voordelen
- In convenanten kunnen afspraken worden gemaakt over prestaties. Dat kan met wet- en regelgeving niet of minder goed. Partijen kunnen vervolgens een prestatieafspraak op hun eigen manier behalen.
- Met een convenant benut je de kennis en creativiteit van de doelgroep. Daarmee vergroot je het draagvlak voor het beleid.
- Doordat je samen met het veld de doelstellingen maakt, kunnen deze realistischer zijn.
- Je wisselt ideeën uit met partijen en komt daarna tot uitvoerbare afspraken. De kans dat deze worden nageleefd wordt daardoor groter.
- Met convenanten kun je nieuwe samenwerkingsverbanden realiseren.
- Met convenanten kun je maatwerk leveren voor een bepaald probleem.
- Je kunt convenanten relatief snel tot stand brengen.
Nadelen
- Als je inspanningsverplichtingen in een convenant opneemt, kunnen deze lastig gecontroleerd en gehandhaafd worden.
- Nadat de looptijd van het convenant is afgelopen is er bij partijen geen prikkel meer om zich er aan te houden.
- Een convenant heeft beperkingen, in het bijzonder bij de werkingssfeer. Convenanten zijn alleen gericht op de partijen die er aan meedoen. Een brancheorganisatie kan bijvoorbeeld alleen toezeggen zelf dingen te gaan doen, maar kan niet alle bedrijven in de branche binden.
- Het succesvol uitvoeren van een convenant vraagt een goede en intensieve regie. Daarvoor is veel capaciteit in de uitvoering en begeleiding nodig.
- De afspraken in een convenant zijn bindend, maar het is de vraag of deze afspraken ook juridisch afdwingbaar zijn. Het risico bestaat dat een convenant te vrijblijvend is.
2. Hoe gebruik je convenanten?
Bij het opstellen van convenanten moet je de Aanwijzingen voor convenanten (2003) volgen. Deze aanwijzingen zijn ook een verplichte kwaliteitseis. De aanwijzingen zijn als volgt verdeeld:
- Toepassingsbereik van de aanwijzingen
- Afwegingen bij het aangaan van convenanten
- Inhoudelijke vereisten
- Procedurele vereisten
De aanwijzingen gaan in op de afwegingen die je moet maken bij het aangaan van een convenant, de inhoudelijke en procedurele vereisten voor convenanten en de mate van afdwingbaarheid van convenanten.
Slaagfactoren
- In een convenant kun je ook andere instrumenten in de afspraken opnemen. Bijvoorbeeld dat eventuele geschillen met mediation worden opgelost. Of dat er met benchmarking doelen worden bepaald.
- Convenanten hebben meer kans van slagen als je er concrete doelstellingen in opneemt.
- Je kunt een doelstelling in absolute of relatieve termen formuleren. Een relatieve doelstelling is makkelijker te halen.
- Als je afspraken vastlegt in een convenant is er meer duidelijkheid voor partijen over het juridisch kader.
- Leg duidelijk de looptijd van het convenant vast. Bepaal dus een begin- en eindtermijn voor het convenant.
- Stel de financiële gevolgen van het convenant voor de rijksoverheid van tevoren vast.
- Zorg dat er duidelijkheid bestaat over de kosten die er zijn voor het doorvoeren van maatregelen uit het convenant.
- Leg afspraken vast in het convenant over het wijzigen of opzeggen van de afspraken. Zo is er voor de partijen duidelijkheid daarover.
- Streef naar inpasbaarheid van de maatregelen in de bedrijfsvoering.
- Met een convenant vergroot je het draagvlak binnen de sector.
- Evalueer vooraf de bruikbaarheid van het instrument.
- Neem in het convenant een evaluatiebepaling op. Het is belangrijk om regelmatig de voortgang van het convenant te bewaken, en op basis daarvan eventuele nodige aanpassingen te kunnen doorvoeren.
Faalfactoren
- De bescherming van de betrokken belangen van derden is minder goed gewaarborgd dan bij wetgeving, omdat de derde partij niet aan tafel zit bij het opstellen van het convenant.
- Let op dat je het instrument niet teveel gebruikt. In de Aanwijzingen voor convenanten staat hoe je dit kunt voorkomen.
Valkuilen en tips
- Convenanten kunnen gevolgen hebben die de mededinging beperken. Door het sluiten van een convenant kunnen partijen namelijk buitengesloten worden, wat kan lijken op kartelvorming. Dit kan voor de overheid ook problemen opleveren, in verband met de zogenaamde ‘nuttig effect’-doctrine.
- Als afspraken in het convenant algemeen verbindend worden, hebben de niet-deelnemende partijen hiervan nadeel, omdat ze niet betrokken zijn geweest bij het ontwerp. Zij hebben geen invloed gehad op de inhoud van het convenant.
- Een convenant moet concreet zijn, met haalbare en resultaatgerichte doelen.
- Zorg voor een snelle invoering van de afspraken.
3. Achtergrondinformatie
| Relevante verplichte kwaliteitseisen | Toelichting |
| Aanwijzingen voor de regelgeving | Eisen aan de vormgeving van wet- en regelgeving en het proces waarin wetten en regels worden opgesteld. |
4. Contactgegevens
Laatst gewijzigd op: 17-5-2023