5.1 Evalueren en monitoren van beleid

Inhoudsopgave

Monitoring en evaluatie

Monitoring en evaluatie geven inzicht in de gevolgen van een voorstel in de praktijk. Door middel van evaluatie probeer je de effectiviteit en efficiëntie van beleid of wetgeving te beoordelen. Je kan een voorstel op verschillende momenten en manieren evalueren en daarmee verschillende doelstellingen nastreven. Als je voor invoering van een voorstel onderzoek doet naar bijvoorbeeld de effectiviteit is er sprake van een ex ante evaluatie. Monitoring is een vorm van evaluatie waarbij je na invoering van beleid of wetgeving inzicht probeert te krijgen in de voortgang van de uitvoering en doelrealisatie om waar nodig te kunnen bijsturen. Bij ex post evaluatie gaat het om het beoordelen van een voorstel na verloop van tijd op effectiviteit en efficiëntie. Een ex post evaluatie kan naast verantwoordingsinformatie aan de Tweede Kamer ook weer input vormen voor een ex ante evaluatie van een nieuw voorstel.

Terug naar boven

Evaluatieverplichtingen

Of een voorstel geëvalueerd moet worden is in veel gevallen wettelijk bepaald. De Regeling periodiek evaluatieonderzoek 2022 schrijft voor dat beleid dat (mede) wordt gevoerd op grond van één of meer beleidsartikelen uit de rijksbegroting eens in de vier tot zeven jaar geëvalueerd wordt in een beleidsdoorlichting. Subsidies die op een wettelijke grondslag berusten dienen eenmaal in de vijf jaar geëvalueerd te worden. Zie ook artikel 4:24 van de Algemene wet bestuursrecht. Ten aanzien van wet- en regelgeving geldt Ar 5.58 Evaluatiebepaling en Ar 2.42 Evaluatie experimenteerregeling van de Aanwijzingen voor de regelgeving. 

Terug naar boven

Evaluatieparagraaf

Het is verplicht om in de toelichting van wets- of beleidsvoorstellen die tot een substantiële beleidswijziging leiden een evaluatieparagraaf op te nemen waarin staat aangegeven of en hoe het voorstel geëvalueerd gaat worden. Zie voor meer informatie hierover de aangenomen motie Van Weyenberg/Dijkgraaf (Kamerstukken II 2016/17, 34725, nr. 8) van de Tweede Kamer en de toezegging om hieraan gehoor te geven (Kamerstukken II 2017/18, 31865, nr. 105, p. 2-3). Je kan in de evaluatieparagraaf toelichting geven op het soort evaluatie, de gekozen indicatoren, in te zetten evaluatiemethoden, benodigde gegevens, planning en uitvoerder van de evaluatie.

Terug naar boven

Soorten evaluatie

  • Ex ante evaluatie  
    In een ex ante evaluatie worden één of meerdere beleidsopties onderzocht op mogelijke gevolgen. Ex ante evaluaties vinden voorafgaand aan de invoering van een voorstel plaats en kunnen ingaan op bijvoorbeeld de potentiële effectiviteit en efficiëntie, verwachte neveneffecten en uitvoerbaarheid.
  • Ex durante evaluatie
    Ex durante evaluatie is een evaluatievorm die zich richt op wat er moet gebeuren op het moment dat bijstelling nog mogelijk is, in plaats van op wat er had moeten gebeuren achteraf. In dit geval gaat het dus om de vraag wat er nog moet gebeuren om de betreffende regelgeving goed te laten werken. De invoeringstoets is een zogenoemde ex durante evaluatievorm.
  • Monitoring
    Door te monitoren verzamel en analyseer je tijdens de uitvoering van het beleid relevante informatie over de uitvoering van het beleid en de mate waarin de doelen zijn bereikt. Dergelijke informatie kun je gebruiken om tussentijds de stand op te maken en eventueel aanpassingen te doen of na verloop van tijd te gebruiken bij een ex post evaluatie van de effectiviteit en efficiëntie.
  • Ex post evaluatie
    Nadat het beleidsvoorstel is uitgevoerd beoordeel je na verloop van tijd (ex post) wat de gerealiseerde effecten en efficiëntie van het uitgevoerde voorstel zijn geweest. Er zijn verschillende soorten ex post evaluaties:
    • Bij een beleids- of wetsevaluatie bekijk je de gerealiseerde effectiviteit en efficiëntie van het beleids- of wetsvoorstel. Hierbij geef je aan in hoeverre de beleidsdoelen dankzij de inzet van het beleidsinstrument of de wet zijn gerealiseerd en in hoeverre dat efficiënt is geweest. De Regeling periodiek evaluatieonderzoek 2022 bevat informatie op welke aspecten een beleidsevaluatie dient in te gaan.
    • Bij het uitvoeren van een beleidsdoorlichting licht je het beleid dat (mede) wordt gevoerd op grond van een begrotingsartikel uit de rijksbegroting ten minste één keer in de zeven jaar door. Zie voor meer informatie de Regeling periodiek evaluatieonderzoek 2022 en de Handreiking beleidsdoorlichtingen.

Terug naar boven

Invoeringstoets

De invoeringstoets kan beschreven worden als een lichtvoetige bestudering van de werking van nieuwe regelgeving in de praktijk, met bijzondere aandacht voor de gevolgen voor de doelgroep en de uitvoering. Deze toets wordt uitgevoerd op het vroegst mogelijke moment waarop iets nuttigs gezegd kan worden over de werking van regelgeving in de praktijk, en onderscheidt zich daarmee van de uitgebreidere en diepgaandere wetsevaluaties. Voor een volledig beeld van de beleidseffecten heeft regelgeving tijd nodig om in te klinken en een zichtbaar beleidseffect teweeg te brengen. Het doel van de invoeringstoets is daarmee niet om te kunnen vaststellen of de nieuwe regelgeving een succes is. Een vermoeden van het tegenovergestelde zou echter wel aan het licht kunnen komen. Kijk voor meer informatie op de themapagina over de invoeringstoets of neem contact op via invoeringstoets@kcbr.nl.

Terug naar boven

Toolbox Beleidsevaluaties

Zie voor meer informatie over beleidsevaluaties ook de Toolbox Beleidsevaluaties. Deze toolbox helpt beleidsmedewerkers, evaluatiecoördinatoren, beleidsonderzoekers en andere belangstellenden bij het opzetten en uitvoeren van een goede evaluatie van een beleid, programma of project. De toolbox deelt het evaluatieproces op in vijf stappen die je kunt doorlopen om een beleidsevaluatie uit te (laten) voeren. Elke stap verwijst naar concrete 'tools' (evaluatie- en dataverzamelingsmethoden) en voorbeelden van evaluaties.

Terug naar boven

Laatst gewijzigd op: 21-11-2023