Normalisatie

Trefwoord(en):
Beleidskompas

Inhoudsopgave

Wat is normalisatie?

Standaardisatie (standardisation) is het maken van standaarden (standards): afspraken over producten, diensten of processen. Als het standaardisatieproces tussen de verschillende belanghebbenden begeleid wordt door een door de overheid aangewezen nationale normalisatie-instelling, noemen we het proces normalisatie en het resultaat een norm. De Nederlandse normalisatie-instelling is NEN, Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut. Zij verbindt belanghebbenden en ondersteunt het proces dat breed gedragen afspraken worden vastgelegd in een norm.

Normen zorgen ervoor dat producten, processen en diensten op elkaar aansluiten (interoperabiliteit). Bedrijven hebben daardoor duidelijkheid over bijvoorbeeld productspecificaties, testmethoden en productieprocessen en kunnen hun producten of diensten makkelijk op de markt te brengen, nationaal en internationaal. Normen dragen ook bij aan de concurrentiepositie van een land of regio, innovatie en vermindering van regeldruk bij implementatie van (Europese) wet- en regelgeving. Op Europees niveau wordt veel gebruik gemaakt van geharmoniseerde normen om de werking van de interne markt te bevorderen. 

Normalisatie is in beginsel een zelfreguleringsinstrument. Op initiatief van marktdeelnemers wordt normalisatie in alle sectoren toegepast om objectieve afspraken te maken over kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid van producten en diensten. 

Kenmerken

  • Normalisatie is in beginsel een zelfreguleringsinstrument. De Rijksoverheid ziet normen vooral als hulpmiddel voor marktdeelnemers om aan wettelijke eisen te voldoen.
  • Normalisatie leidt tot een breed gedragen norm, opgesteld voor en door de markt. Idealiter zijn alle belanghebbende partijen vertegenwoordigd in het normontwikkelingsproces. Dit betreft partijen zoals fabrikanten, brancheorganisaties, NGO’s, dienstverleners, kennisinstellingen, consumenten, overheid etc.
  • Normalisatie wordt gefinancierd door alle belanghebbende partijen die deelnemen in het normalisatieproces. NEN is een onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk en begeleidt dit proces.
  • De toepassing van normen door het bedrijfsleven is in principe vrijwillig. Er kan echter ook sprake zijn van een dwingende verwijzing in de wet naar een norm. In dat geval is toepassing van deze norm door de sector verplicht.
  • Voldoen aan een Europees geharmoniseerde norm levert een vermoeden van overeenstemming op dat aan de wettelijke eisen wordt voldaan.
De piramide van bedrijfsafspraken. Bovenaan staat de wet, direct gevolgd door regelgeving. Deze zijn beiden verplicht en publiek. Daaronder in de piramide staan normen, opgesplitst in een verplicht en een vrijwillig deel. Ten slotte bestaat het fundament van de piramide uit covenanten, good practices, standaarden etc. Allemaal vrijwillig en privaat.

Voordelen

  • Normalisatie sluit aan bij de wensen en het zelfregulerend vermogen van de markt. De overheid kan door dit instrument expertise van de markt benutten die zij zelf niet heeft.
  • Normalisatie is flexibeler en sneller dan wet- en regelgeving waardoor het makkelijker aansluit bij nieuwe ontwikkelingen en innovatie.
  • Door het gebruik van normen ontstaat interoperabiliteit: nieuwe producten en diensten sluiten vaak aan op bestaande producten en diensten.
  • Na het opstellen van normen kan door conformiteitsbeoordeling en accreditatie getoetst worden of bedrijven de norm goed toepassen.
  • Consumenten kunnen  vertrouwen op de veiligheid en kwaliteit van producten en diensten als voldaan wordt aan de eisen in de norm.
  • Bedrijven kunnen met normen makkelijk aantonen dat en hoe ze voldoen aan nationale, Europese of internationale wet en regelgeving.
  • De bewijslast wordt omgedraaid door normalisatie: als een marktdeelnemer aan de geharmoniseerde norm voldoet, gaat de wetgever uit van conformiteit, tenzij anders bewezen.
  • Bedrijven hebben door toepassing van normen meer schaalmogelijkheden. Ze kunnen eenvoudiger nieuwe markten betreden, wanneer ze al aantoonbaar voldoen aan EU- of internationale normen.
  • Normalisatie leidt tot uitwisseling van kennis, technologie en beproefde bedrijfspraktijken tussen bedrijven, ook op internationaal niveau.
  • Door het open toegankelijke en transparante normalisatieproces worden normen vaak breed gedragen en toegepast, zowel publiek als privaat.
  • Normalisatie is relatief goedkoop voor alle belanghebbenden, omdat de kosten voor het normontwikkelingsproces onderling worden verdeeld.

Nadelen

  • Ondanks dat normalisatie relatief snel gaat, moeten de doorlooptijden niet onderschat worden. Denk aan 24-36 maanden. Ook kan het voor individuele belanghebbenden een relatief groot beslag doen op tijd.
  • Er rust auteursrecht op normen. Daarom rekent NEN een licentiebijdrage voor het gebruik van de normen. Als er in Nederland dwingend wordt verwezen naar Nederlandse normen in de wet, dan dekt de Rijksoverheid deze kosten.
  • Doordat alle belanghebbenden mee mogen doen in het ontwikkelingsproces bestaat er een risico dat grote (internationale) organisaties relatief veel invloed kunnen uitoefenen op Europese of internationale normontwikkeling. Dit gebeurt veelal als normen strategisch worden ingezet om markten af te schermen voor concurrenten (bijv. vendor lock-in).
  • Normalisatie is een zelfreguleringsinstrument en normen worden in consensus door alle belanghebbenden ontwikkelt. De wetgever kan het eindproduct alleen beïnvloeden, niet zelf bepalen, waardoor de norm uiteindelijk niet altijd geschikt is om op te nemen in wet- en regelgeving.

Terug naar boven

NEN Connect

De rijksoverheid heeft via NEN Connect (in de Cloud Werkplek) toegang tot nationale, Europese en internationale normen.

Hoe gebruik je het instrument normalisatie?

Gebruik door rijksoverheid

De rijksoverheid ziet normen vooral als hulpmiddel voor marktdeelnemers om aan wettelijke eisen te voldoen. 

De overheid kan normalisatie op twee manieren inzetten:

  1. Door de markt op te roepen te komen tot een breed gedragen norm in een consensusproces onder begeleiding van NEN. Eventueel kan de overheid een financiële bijdrage leveren. De mate van betrokkenheid in het vervolgproces is afhankelijk van de beleidsdoelen. Als overheid kun je ervoor kiezen verder geen rol meer te spelen en het aan de markt over te laten om tot afspraken te komen. Als het doel is om de normen op te nemen in nationale wet- en regelgeving (zie punt 2) dan is een actievere betrokkenheid in het ontwikkelproces wenselijk om een goede aansluiting bij de beleidsdoelen te borgen.  
  2. De overheid kan in nationale wet- en regelgeving niet-dwingend of dwingend verwijzen naar een norm.
    1. Een niet-dwingende verwijzing (ook wel informatieve verwijzing) is een aanbeveling: marktpartijen worden geadviseerd de norm te volgen, maar zijn hier juridisch niet toe verplicht. Het toepassen van een breed gedragen norm is voor de fabrikant echter vaak de makkelijkste en goedkoopste manier om overeenstemming met de wet aan te tonen.
    2. Een dwingende verwijzing (ook wel normatieve of wettelijke verwijzing) betekent dat naleving van de norm verplicht is. Het nalaten van toepassing van de dwingend verwezen norm brengt rechtsgevolgen met zich mee.

Indien normalisatie een geschikt instrument lijkt om beleidsdoelen te realiseren is het belangrijk om nader onderzoek doen. De inzet van dit instrument vraagt het nodige draagvlak, relevante tijdinschatting en afstemming met onder andere NEN. Neem daarom  bij  vervolgstappen contact op met het ministerie van Economische Zaken (zie contactgegevens onderaan). De beleidsmedewerkers kunnen adviseren over de vervolgstappen en doorverwijzen naar de juiste contactpersonen binnen de departementen.

Rol van NEN

Op nationaal niveau heeft het Ministerie van Economische Zaken NEN aangewezen als nationale normalisatie-instelling. NEN faciliteert als onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk het normalisatieproces door alle belanghebbende partijen over nieuwe normalisatietrajecten te informeren, samen te brengen, het secretariaat te leveren en de uitkomsten te publiceren. 

De rol van de rijksoverheid, en specifiek het ministerie van Economische Zaken, is om NEN in staat te stellen deze wettelijke taken in het kader van de Europese normalisatieverordening 1025/2012 uit te voeren. Meer informatie hierover staat in het evaluatierapport van KWINK over de taakgerichte financiering van NEN.

Europees normalisatiesysteem

In Europa kan de Europese Commissie Europese normalisatie-organisaties verzoeken om een Europees geharmoniseerde norm te ontwikkelen ter ondersteuning van nieuw beleid. De normalisatieverordening wijst hiervoor drie Europese normalisatie-instituten aan: CEN (de meeste normen voor producten, processen en diensten), CENELEC (elektrotechniek) en ETSI (telecommunicatie). 

Een Europees geharmoniseerde norm geeft invulling aan de wettelijke essentiële eisen uit de Europese wet- en regelgeving. Het gebruik van Europees geharmoniseerde normen door bedrijven is vrijwillig. Het voldoen aan de norm levert echter wel een vermoeden van overeenstemming met de EU wet- en regelgeving op. Volgens het interne-marktprincipe vervangen alle gepubliceerde Europese normen concurrerende nationale normen, waardoor handelsbarrières worden weggenomen.

Internationaal normalisatiesysteem

Internationaal  worden een groot deel van de normen door internationale organisaties, zoals International Standardisation Organisation (ISO) en International Electrotechnical Commission (IEC) ontwikkeld. Nationale belanghebbenden kunnen via hun nationale normalisatieorganisaties invloed uitoefenen op de ontwikkeling van normen in internationale organisaties door normalisatie-experts strategisch te plaatsen binnen deze internationale normcommissies. 

De internationale samenwerkingsovereenkomsten tussen CEN en ISO (Vienna Agreement) en Cenelec en IEC (Frankfurt Agreement) voorkomen dubbel werk en zorgen voor consistentie tussen Europese en internationale normen. Dit bevordert de handel en zorgt ervoor dat bedrijven wereldwijd dezelfde regels volgen voor productkwaliteit, veiligheid, en andere aspecten. 

Terug naar boven

Wanneer gebruik je zelfreguleringsinstrumenten zoals normalisatie?

  • Wel, als je merkt dat er sprake is van:
    • Voldoende zelfregulerend vermogen in de sector.
    • Voldoende draagvlak in de sector.
    • Aanwezigheid van expertise en ervaring in de sector die bij de overheid (deels) ontbreekt.
  • Niet, als je merkt dat er sprake is van:
    • Een typische overheidstaak of groot publiek belang.
    • De doelstelling om wetsovertredingen op te sporen.
    • De doelstelling om kosten te besparen bij overheidstoezicht.

Indien normalisatie een geschikt instrument lijkt, neem dan contact op met het ministerie van Economische Zaken (zie contactgegevens). 

Hoe verhoudt normalisatie zich tot conformiteitsbeoordeling en accreditatie?

Deze instrumenten zijn nauw met elkaar verbonden in de kwaliteitsinfrastructuur. Samen vormen deze instrumenten een waarborg voor kwaliteit, veiligheid en betrouwbaarheid van producten, processen en diensten. Normalisatie legt de basis door objectief toetsbare eisen in een normatief document vast te stellen. 

Om aan te tonen dat producten of diensten daadwerkelijk aan de norm voldoen is het soms verplicht dat er een onafhankelijke derde partij een conformiteitsbeoordeling uitvoert. Deze toetst of producten, processen of diensten aantoonbaar aan de eisen in de norm voldoen. Accreditatie waarborgt de betrouwbaarheid van de conformiteit beoordelende instellingen. De afbeelding hieronder geeft de kwaliteitsinfrastructuur weer, de keten van een product dat in aanmerking komt voor CE-markering. Meer informatie hierover is te vinden op de pagina Conformiteitsbeoordeling en accreditatie.

De kwaliteitsketen van producten die in aanmerking komen voor een CE-keurmerk. Aan het begin van de keten staat de fabricage van een product voor de Europese interne markt. Daarna komt de conformiteitsbeoordeling. De derde stap in de keten is de CE-markering, die door de fabrikant wordt aangebracht als het product voldoet aan de essentiële eisen. In de vierde stap wordt het product op de Europese interne markt gebracht.

Terug naar boven

Meer informatie

Terug naar boven

Contactgegevens

  • Ministerie van Economische Zaken > Directie Mededinging en Consumenten (MC)  
    EZ is stelselverantwoordelijk voor normalisatie binnen de Rijksoverheid en accounthouder van NEN. Neem voor vragen gerust contact op met directie Mededinging en Consument (DG E&D/MC).
  • Interdepartementaal overleg kwaliteitsinfrastructuur (IDO)
    EZ organiseert 2-3 keer per jaar een informeel afstemmingsoverleg met de departementen over de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het productbeleid, normalisatie, accreditatie en markttoezicht.
  • NEN (Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut)
    NEN faciliteert het proces van normalisatie en houdt alle normen bij. Het is een onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk met een wettelijke taak.
    www.nen.nl
    Contactpagina NEN 

Terug naar boven

Laatst gewijzigd op: 2-9-2025