Naast financieel-economische gevolgen van beleid komt er meer aandacht voor andere welvaartsgevolgen, zoals duurzaamheid, inkomensverdeling en inclusie. De coördinatoren van BZ, BZK en EZK geven een toelichting en leggen uit hoe je er zelf als beleidsmedewerker mee aan de slag kan.
Het kan frustrerend zijn om in dossiers vooral rekening te moeten houden met de koopkrachtplaatjes of groeipercentages van de economie. Een goed voorbeeld waarbij dat speelt is de koopkrachtmaatregel om de accijnzen op brandstof te verlagen vanwege de hoge olieprijzen door de oorlog in Oekraïne. De accijnsverlaging op brandstof is prettig omdat het aan de pomp zo duur wordt, maar het is tegenstrijdig aan het doel van accijnzen: gedragsbeïnvloeding. Wat er gebeurde is juist precies het doel van de accijns op brandstof. Mensen gingen nadenken of de auto de beste optie was en dus zagen we een gedragsverandering: minder autogebruik, minder files, minder CO2 en fijnstof en een schonere lucht. En juist op dat moment moesten de accijnzen verlaagd worden.
Op die manier reageren op koopkrachteffecten is een voorbeeld van de eenzijdige focus op financieel-economische gevolgen, die we ook terugzien in de politieke debatten rond de jaarlijkse politieke en financiële beschouwingen en begrotingsbehandelingen.
Voor de ambtenaar die zich liever richt op de maatschappelijke - naast economische - impact van beleid en regelgeving, is er gelukkig een tegenbeweging op gang gekomen. In een paper voor de Europese Unie schreef onder meer Nobelprijswinnaar Stiglitz (Stiglitz, Sen en Fitoussi, 2009) dat we ons veel meer zouden moeten richten op duurzaamheid, inkomensverdeling en inclusie. De zogenoemde brede welvaartsgevolgen van beleid. Ook binnen de Verenigde Naties hebben we afgesproken aan dergelijke doelen bij te dragen (Sustainable Development Goals). Dit voorjaar zijn weer verschillende stappen gezet die je helpen om met een brede welvaartsbril naar beleidsvraagstukken te kijken. Er is onder meer een brede welvaartsaanvulling op de leidraad voor de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) (zie publicaties van PBL, SCP, Kamerbrief en alweer de zesde nationale SDG-rapportage).
Nationale SDG-coördinator Sandra (BZ) en brede-welvaart-collega’s Aafke (BZK) en Maaike (EZK) vertellen ons meer over de ontwikkelingen:
“De 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) door alle VN-landen aangenomen in 2015 en lopen tot 2030, geven een heel compleet kompas om beleid te toetsen op alle aspecten die van belang zijn voor een groene, inclusieve en rechtvaardige economie en samenleving. Dat sluit heel goed aan bij de thema’s die vanuit brede welvaart centraal staan. Daarom versterken brede welvaart en de SDG’s elkaar zo goed.
Door samenhangend te sturen op een bredere set aan waarden voor zowel nu als in de toekomst kan de effectiviteit en (kosten)efficiëntie van Nederlands beleid versterkt worden. Door een te nauwe blik op de doelen (voornamelijk economische doelen) en te weinig aandacht voor de neveneffecten (zoals stikstofemissies) van beleid kunnen problemen genegeerd of verergerd worden, zoals goed zichtbaar is geworden in het voorbeeld van de stikstofcrisis. Dit heeft als gevolg dat onze toekomstige brede welvaart onder druk komt te staan (zie: Monitor Brede Welvaart & SDG’s).
Vanuit de SDG-coördinatie zien we heel mooi in de maatschappij en bij decentrale overheden ontstaan dat allerlei organisaties en burgerinitiatieven de links gaan leggen tussen verschillende doelen, zoals economische- en milieudoelen. Als wij dat vanuit de centrale overheid ook steeds beter doen, dan kunnen we elkaar echt versterken.
Maar #hoedan? Het is nog geen automatisme dat brede welvaart en SDG’s aandacht krijgen in de beleids- en begrotingscyclus. De planbureaus zijn nog bezig met de ontwikkeling van een set kernindicatoren brede welvaart. Daarmee moet inzichtelijk gemaakt worden hoe verschillende bredewelvaartsthema’s met elkaar samenhangen en welke trade-offs er soms zijn tussen de verschillende thema’s. Dit sluit aan bij de bestaande SDG-Toets voor nieuw beleid die sinds 2019 bestaat en die voortkomt uit de Nederlandse nationale inzet op de SDG’s. Ook binnen de ministeries zijn er verschillende initiatieven. Zo wordt vanuit BZ gewerkt aan de samenhang van de SDG-uitvoering, IenW heeft een denkkader ontwikkeld voor de eigen beleidsmakers i, EZK werkt aan een brede visie op de toekomstige economie, LNV heeft veel ervaring opgedaan met Regiodeals en Fin kijkt naar betere inbedding in de begrotingscyclus (o.a. door het opnemen van brede welvaartsprioriteiten in de Miljoenennota). Uiteraard moeten we juist ontkokeren en samen een interdepartementale aanpak bedenken. Hiervoor wordt onder andere gekeken naar integratie in het Beleidskompas (voorheen bekend als IAK).”
Met het project herziening IAK dragen we bij aan het beter ontsluiten van informatie over onder anderede SDG’s en brede-welvaart. Ook werken we aan een tool om je te helpen de gevolgen van het beleid in kaart te brengen, en te bepalen met welke analyse-instrumenten of kwaliteitseisen je de instrumentkeuze op een goede manier kunt voorbereiden. Kortom, een beleidskompas dat je op weg helpt bij het ontwikkelen van slimmere en betere beleidsvoorstellen en regelgeving.
Bron: CBS Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals 2022
De SDG’s moeten bijdragen aan duurzame economische materiële welvaart (1e cirkel) waar alle maatschappelijke groepen van profiteren (2e cirkel) met respect voor de planetaire grenzen (3e cirkel).
Heb je ook een best practice uit de beleidspraktijk die je zou willen delen met collega’s? Laat het gerust weten, via beleidskompas@kcbr.nl.
Laatst gewijzigd op: 19-5-2023