Interne verzelfstandiging: agentschappen

Inhoudsopgave

1. Wat betekent interne verzelfstandiging en wat zijn agentschappen precies?

Algemeen

Verzelfstandiging kan verschillende vormen aannemen. Deze vormen worden ook wel ‘instellingen op afstand van het Rijk’ genoemd. Je kunt verschil maken tussen verzelfstandiging op juridisch gebied, maar ook verzelfstandiging op economisch/bestuurlijk gebied.

Verder kun je verzelfstandiging onderscheiden in interne en externe verzelfstandiging. Dat wil zeggen, verzelfstandig je een organisatie binnen een departement of plaats je het daarbuiten? Interne verzelfstandiging is het vormen van een agentschap. Externe verzelfstandiging kan op verschillende vormen aannemen zoals: een zelfstandig bestuursorgaan, een rechtspersoon met een wettelijke taak en een staatsdeelneming. In deze tekst bespreken we agentschappen.

Kenmerken van agentschappen (interne verzelfstandiging)

Zoals hierboven is geschreven, wordt interne verzelfstandiging gedaan door een agentschap te vormen. Een agentschap is: een intern verzelfstandigd in de uitvoering werkzaam dienstonderdeel van een ministerie dat een eigen sturingsmodel en financiële administratie heeft.

Anders gezegd, agentschappen zijn formeel een onderdeel van een ministerie, maar werken als zelfstandige organisaties. Zij leveren tegen betaling producten of diensten aan organisaties binnen het Rijk. Een agentschap heeft een eigen financiële administratie en een eigen sturingsmodel.

Het voordeel van de agentschapsvorm is dat een vorm van verzelfstandiging biedt waarin bijvoorbeeld gebruik gemaakt kan worden van een baten-lasten administratie, zonder dat de ministeriële verantwoordelijkheid wordt ingeperkt (zoals wel het geval is bij o.a. zelfstandige bestuursorganen).

Het nadeel van de agentschapsvorm is dat de financiële administratie afwijkt van de reguliere departementale begroting. Dit vereist een bepaald kennisniveau zowel aan de zijde van het agentschap als ook aan de zijde van het departement en de politiek. Bovendien gaat de agentschapsvorm gepaard met een aantal voorwaarden zoals verplichte vijfjaarlijkse doorlichtingen en het hebben van een resultaatgerichtssturingsmodel. Ook dit vereist kennis en capaciteit.

Terug naar boven

2. Hoe gebruik je interne verzelfstandiging?

De procedure tot het vormen van een agentschap is in artikel 2.20 van de Comptabiliteitswet 2016 te vinden, deze procedure is verder uitgewerkt in artikel 6 van de Regeling agentschappen. Er staat bijvoorbeeld in dat de minister kan besluiten een dienstonderdeel van het ministerie als agentschap aan te wijzen als dit onderdeel anders moet worden beheerd. De minister kan dit besluiten als de taken van dit onderdeel hierdoor beter kunnen worden uitgevoerd. Specifiek is het agentschapsmodel bedoeld om middels het gebruik van een financiële (baten-lasten) administratie te komen tot een meer doelmatigere uitvoering van beleid. Een aanvraag tot agentschapsstatus wordt beoordeeld in een zogenaamde ‘groenlicht-meting’. Daarin moet dan aangetoond worden dat een beoogd agentschap: een verwachte minimale omzet van €50 miljoen per jaar zal hebben, een resultaatgerichtssturingsmodel kent, doelmatiger zal werken dan een regulier dienstonderdeel, het mogelijk kan maken om bekostigd te worden op prestaties en dat de kwaliteit van de financiële functie op orde is. Zie voor alle voorwaarden en instellingscriteria artikels 2 tot 5 van de Regeling agentschappen.

Om taken goed uit te kunnen voeren, gebruikt het agentschap een ‘resultaatgericht sturingsmodel’. Hierbij worden van tevoren afspraken gemaakt over prestaties, kwaliteit, kosten en risico’s. De politiek bepaalt de financiële kaders waarbinnen de activiteiten moeten worden uitgevoerd. De minister legt verantwoording af over de manier waarop het agentschap de taken uitvoert en neemt de belangrijkste beslissingen. Het agentschap is onderdeel van het ministerie. Daarom zijn de medewerkers van het agentschap ambtenaren die mandaat hebben om namens de minister besluiten te nemen.

Terug naar boven

3. Achtergrondinformatie

Voor meer informatie over agentschappen ga je naar de website. Daar is ook een lijst met bestaande agentschappen te vinden. Verder is er ook een interactieve visual te vinden die illustreert wat de omvang (in FTE en omzet) is van agentschappen en zelfstadige bestuursorganen.

In mei 2021 werd een Interdepartementaal Beleidsonderzoek naar Regeling agentschappen afgerond. Verder is er ook een recent extern onderzoek naar het geheel aan kaders voor zelfstandige organisaties waar de Regeling agentschappen onderdeel van uitmaakt.

Terug naar boven

4. Contactgegevens

  • Ministerie van Financiën > Directoraat-Generaal van de Rijksbegroting > Directie Begrotingszaken > Afdeling Besturing, Bekostiging en Externe Verslaggeving

Laatst gewijzigd op: 1-8-2023