Bestuurlijk overleg

Inhoudsopgave

1. Wat is bestuurlijk overleg?

Algemeen

Bestuurlijk overleg vindt plaats tussen de hoogste bestuurders van organisaties. In het overleg wordt informatie uitgewisseld. Er wordt geprobeerd om het eens te worden en het draagvlak te vergroten. Op die manier kan bestuurlijk overleg tot afspraken leiden. Verder zorgt het voor transparantie, vertrouwen en goede bestuurlijke verhoudingen. Bestuurlijk overleg voorkomt ook onenigheid tussen besturen.

Er zijn grofweg drie vormen van bestuurlijk overleg:

  1. Overleg tussen de rijksoverheid en decentrale overheden;
  2. Overleg tussen de rijksoverheid en zelfstandige bestuursorganen;
  3. Overleg tussen de rijksoverheid en maatschappelijke organisaties.

Kenmerken bestuurlijk overleg

  • Bestuurlijk overleg is een informeel beleidsinstrument. Het overleg tussen overheden onderling kan wel deels bepaald worden door wetgeving of door de Code interbestuurlijke verhoudingen, net als een verplicht overleg tussen een minister en het bestuur van een zelfstandig bestuursorgaan (zbo). Het gaat er om dat de rijksoverheid decentrale overheden, zbo’s of maatschappelijke organisaties nodig heeft om tot een bepaald gewenst resultaat te komen. De gesprekspartners hebben invloed, middelen en instrumenten die voor de rijksoverheid waardevol zijn. Bestuurlijk overleg is daarom een vorm van sociale regulering. De overheid pakt niet zelf een taak op, maar maakt beleid samen met andere partijen.
  • Het bestuurlijk overleg kan leiden tot bestuurlijke afspraken, of bijvoorbeeld een convenant. Die afspraken kunnen zowel stimulerend als repressief zijn.
  • Bij een bestuurlijk overleg zijn de verhoudingen min of meer gelijk. Maar soms kan het toch wel zijn dat de ene partij boven de andere staat.
  • Bestuurlijk overleg heeft een specifiek karakter. Er is een duidelijke groep partijen die meedoet aan het overleg.
  • De regels van het overleg worden bepaald door de deelnemers.
  • Hoe dwingend een overleg is, verschilt per overleg. Sommige overleggen zijn helemaal informeel, andere overleggen gebeuren op basis van een traditie of wetgeving.
  • Afspraken en toezeggingen die worden gemaakt tijdens een bestuurlijk overleg hebben het karakter van werkafspraken. Het zijn dus geen juridische afspraken, en ze kunnen niet zoals een overeenkomst bij de rechter worden afgedwongen.
  • Als een bestuurlijk overleg is vastgelegd in een wet, moet het ook echt worden gehouden. In de praktijk ligt dat vooral aan goede verhoudingen tussen de besturen.
  • Bestuurlijk overleg is in de eerste plaats alleen gericht op de deelnemende partijen. Maar via die partijen is de reikwijdte veel breder. De afspraken uit een bestuurlijk overleg kunnen bijvoorbeeld gaan over grote groepen werknemers, werkgevers, cliënten of burgers.
  • Een bestuurlijk overleg verloopt vaak informeel, maar soms is er sprake van een verplicht overleg tussen een minister en andere partijen. In de wet staat dan dat er overleg gevoerd moet worden over bepaalde onderwerpen, en hoe dat overleg gevoerd moet worden. Voorbeelden hiervan zijn:
    - Als het rijk beleid wil maken dat (financiële) gevolgen heeft voor de taakuitoefening van provincies of gemeenten, dan moet de verantwoordelijke minister met hen overleggen. Dit volgt uit artikel 2 lid 3 Financiële verhoudingswet.
    - Gemeenten of provincies mogen om een overleg met het rijk vragen over zaken die hen aangaan. Dit volgt uit artikel 111 Provinciewet en artikel 112 Gemeentewet.

Voordelen

  • Bestuurlijk overleg zorgt ervoor dat informatie wordt uitgewisseld en besproken. De deelnemers zijn daardoor goed op de hoogte, kunnen input geven en er is meer transparantie.
  • Met bestuurlijk overleg worden de bestuurlijke verhoudingen beter. Onenigheid tussen besturen kan zo ook voorkomen worden.
  • Het vergroot het (maatschappelijk) draagvlak voor beleid, en zorgt ervoor dat er contact is met de samenleving.

Nadelen

  • Bestuurlijk overleg kan leiden tot ‘bestuurlijke drukte’.
  • Langdradig en ongeregeld overleg zorgt voor onduidelijkheid en vertraging in het beleidsproces.
  • Als er geen resultaat is na het overleg kan dat slecht zijn voor het aanzien van de deelnemers.

Terug naar boven

2. Hoe gebruik je bestuurlijk overleg?

Slaagfactoren

  • Zorg voor een persoonlijke klik tussen de deelnemers.
  • Bereid het overleg tijdig en zo mogelijk met de andere deelnemers voor, door bijvoorbeeld een duidelijke agenda op te stellen en stukken tijdig op te sturen.
  • Zorg voor een aansprekende uitkomst: een win-win situatie of een package deal.
  • Houd de verwachtingen van deelnemende partijen in de gaten.

Faalfactoren

  • De persoonlijke klik tussen de deelnemers is slecht.
  • Het bestuurlijk overleg is (te) bureaucratisch met lange en formele voorbereidingen.
  • Het overleg is niet goed voorbereid, bijvoorbeeld doordat verwachtingen van deelnemers vooraf niet zijn gepeild, of doordat stukken te laat zijn verstuurd aan de deelnemers.
  • De afspraken uit het bestuurlijk overleg zijn moeilijk afdwingbaar.
  • De deelnemers hebben een ontsnappingsmogelijkheid ofwel ze kunnen zich aan het probleem onttrekken (bijvoorbeeld: geen wettelijke taak, geen bevoegdheden).
  • Er ontstaat een bestuurlijke impasse ofwel het bestuurlijk overleg loopt vast hetgeen moeilijk oplosbaar is doordat de deelnemers niet meer (willen) toegeven.

Valkuilen en tips

Terug naar boven

3. Achtergrondinformatie

In de voorlichting uit 2021 over de interbestuurlijke verhoudingen concludeert de Raad van State dat het noodzakelijk is dat deze verbeteren. Ondanks de vele adviezen en rapporten over de interbestuurlijke verhoudingen hebben ze niet geleid tot de noodzakelijke, concrete stappen voorwaarts. De interbestuurlijke verhoudingen zijn erbij gebaat als de complexiteit hiervan wordt onderkend, en decentrale overheden - ook door middel van adequate ondersteuning en samenwerking met het Rijk - de ruimte krijgen zich op deze taken te richten.

Terug naar boven

4. Contactgegevens

Laatst gewijzigd op: 1-8-2023