Het is essentieel dat beleid en regelgeving wordt getoetst op doenlijkheid voordat deze wordt ingevoerd. Hoe eerder in de beleidsvoorbereiding, hoe beter. Er is dan de grootste kans op doenlijk beleid. Voor je voorstel naar internetconsultatie gaat, is het de bedoeling dat de doenvermogentoets is afgerond en het oordeel is geformuleerd volgens de schrijfinstructie.
Elk beleidstraject heeft een andere context, andere doelgroepen, en een andere reikwijdte. Het stadium van het beleidstraject en de beschikbare middelen (budget en tijd) kunnen ook verschillen. Deze bepalen mede hoe je een doenvermogentoets kunt opzetten. Adviseurs gedrag en doenvermogen maken op basis van de context een inschatting wat nodig en haalbaar is voor een passende doenvermogentoets.
Volg de werkwijze om doenlijk beleid te ontwikkelen
Breng het gewenste gedrag van de doelgroepen in kaart om het beleidsdoel te bereiken
Om te kunnen bepalen of de handelingen voor de burger te doen zijn, is het nodig om inzicht te hebben in de handelingen die van de burger worden gevraagd. Zodra de handelingen in kaart zijn gebracht kunnen deze worden vereenvoudigd of worden verminderd
Let op dat je voldoende in detail gaat om een realistische inschatting te kunnen maken als je de doelgroep spreekt. Zie het voorbeeld Doenlijkheidsscan Stelselontwerp financiering kinderopvang voor het verwachte detailniveau.
Breng de factoren in kaart die beïnvloeden of de doelgroepen dit inderdaad gaan doen
Spreek met de doelgroepen
Betrek vroegtijdig de doelgroepen, juist wanneer er ruimte is om nog andere opties te overwegen. Burger kunnen het best zelf aangeven of handelingen voor hen ingewikkeld of veel zijn. Dat kan liggen aan de situatie of context, vaardigenheden of hun doenvermogen. Door burgers te spreken doe je veel nieuwe inzichten op over wat erbij komt kijken om de gevraagde handelingen uit te voeren. Dit is over het algemeen niet in te schatten wanneer je zelf niet die ervaring hebt.
Spreek met de uitvoerende professionals
Uitvoerende professionals en uitvoeringsorganisaties kunnen knelpunten vaak goed inschatten. Vraag om hun kennis, voer gesprekken of loop mee op de werkvloer
Raadpleeg bestaand onderzoek over het gedrag van de doelgroep
Bestaand onderzoek, bijvoorbeeld over vergelijkbare regelingen of handelingen, is een goed startpunt voor een doenvermogentoets. Conclusies uit eerder onderzoek geven inzicht in het gedrag van de doelgroepen. Wanneer kennis over de doelgroepen of de nodige gedragsinzichten nog ontbreken, doe dan aanvullend onderzoek.
Pilot of pre-test het nieuwe beleid vroegtijdig
Van een pot pindakaas tot nieuwe software, bedrijven testen een nieuw product vaak uit onder hun doelgroepen voordat ze deze op de markt brengen. Dit kan ook met beleid, wet- en regelgeving. Een (deel van) een beleidsoptie kan nagebootst worden. Vervolgen kan het gedrag en dus de doenlijkheid voor de doelgroepen geobserveerd worden. Dit is leerzaam en biedt nieuwe inzichten voor de beleidsvoorbereiding en het afwegen van opties (naast budgettaire en juridische kaders). Dit kan door pre-test, test panels, simulaties of experimenten met de doelgroep uit te voeren.
Beleid doenlijker maken
Als het beleid of de regeling knelpunten op het gebied van doenvermogen heeft, dan zijn er een aantal veelgebruikte interventies die kunnen helpen.
Hoewel deze interventies vaak helpen, biedt het geen garantie. Het is vooral belangrijk om bij de doelgroep te toetsen wat daadwerkelijk doenlijk is voor hen.
Veel gebruikte interventies
Vereenvoudiging voor de doelgroepen
Bijvoorbeeld:
- Maak de gewenste route of keuze makkelijk (default optie)
- Vereenvoudig processen door vereisten en opeenvolgende stappen te reduceren; haal acties weg bij de doelgroepen
- Vermijd ingewikkelde en veranderlijke informatie
- Verplaatst complexe stappen waar mogelijk naar de organisatie
- Sluit aan bij bestaand beleid of regelgeving (geen nieuwe regeling, maar een uitbreiding op bestaand beleid)
Voorbeeld: Stel dat de doelgroepen moeite hebben met het invullen van formulieren. Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn om vooraf ingevulde formulieren te sturen, waarbij alleen de ontbrekende informatie wordt gevraagd.
Actief de doelgroep ondersteunen
Bijvoorbeeld:
- Bied persoonlijke begeleiding en laagdrempelige hulp
- Anticipeer op barrières door proactieve oplossingen aan te bieden
- Geef actief signalen af wanneer de doelgroep in actie dient te komen
- Door bijvoorbeeld herinneringen te sturen, kunnen cliënten in staat worden gesteld om hun acties te voltooien en hun situatie beter te overzien
Biedt grip en overzicht
Bijvoorbeeld:
- Biedt inzicht in toekomstscenario’s en creëer zekerheid over de toekomst. Denk aan mogelijke gevolgen van een keuze en wat iemand kan verwachten
- Geef burgers inzicht in hun situatie, keuzes en barrières in het proces. Maak logisch en voorspelbaar
- Sluit aan bij de huidige situatie van de doelgroepen, zoals wat ze al weten, kunnen of doen
Wees alert bij samenloop met andere regelingen en levensgebeurtenissen
Bijvoorbeeld:
- Welke levensgebeurtenissen vinden plaatst bij de burger met betrekking tot het beleidsvoorstel? Ook positieve levensveranderingen zoals een verhuizing of geboorte kunnen zorgen voor aandachtsvernauwing, wat de kans op onoplettendheid vergroot.
- Hoe verhoudt de regeling tot aanpalende regelingen? Met welke regelingen hebben de doelgroepen te maken? Zijn de beleidsdoelen of verwachte handelingen tegenstrijdig? Of vraagt het juist extra oplettendheid omdat ze op elkaar ingrijpen?
Reduceer gevolgen van onoplettendheid
Bijvoorbeeld:
- Het is mens eigen om soms een fout te maken. Zorg ervoor dat fouten eenvoudig herstelt kunnen worden
- Zorg ervoor dat fouten door onoplettendheid proportionele gevolgen hebben. Let op: Dit kan voor iedereen anders zijn, vraag dit dus uit bij je doelgroepen.
Voorbeelden van bereiken van een moeilijk bereikbare doelgroep
Twee voorbeelden van momenten waarop doenvermogen is meegenomen in de afwegingen om beleid te vormen.
Voorbeeld
Het benaderen van een doelgroep via uitvoeringsorganisaties
Wat is er gedaan?
Het is raadzaam om op te trekken met de professionals die zich in de omgeving van de doelgroep bevinden. Zo heeft het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het UWV benadert voor een gedragsonderzoek naar WW'ers met een toeslag die weer gaan werken. UWV benaderde ruim 300 mensen met een WW- uitkering, die in de laatste maand of twee maanden. Daarnaast heeft het UWV 13 interviews afgenomen en zijn er focusgroepen georganiseerd.
Wat heeft het opgeleverd?
Het bereiken van de doelgroep is een stuk gemakkelijker als je nauw samenwerkt met de uitvoeringsorganisatie. De uitvoeringsorganisatie staat direct in contact met de doelgroep. Door persoonlijke contact tussen de uitvoering en de doelgroep, zal je een hogere opkomst genereren en hierdoor meer inzichten ophalen.
Voorbeeld
Consultatiesessies om de doelgroep te betrekken
Een voorbeeld uit wet kinderopvang op Bonaire, Saba en Sint Eustatius
Wat is er gedaan?
Er was de verwachting dat de respons op de internetconsultatie in het Caribisch Nederland laag zou zijn. Daarom hebben er in de periode van de internetconsultatie op ieder openbaar lichaam consultatiesessies plaatsgevonden met (afzonderlijk) ouders, houders van kindercentra, gastouders en basisscholen. Tientallen organisaties en ouders zijn bij de diverse sessies aanwezig geweest. Het organiseren van gestructureerde fysieke bijeenkomsten kan voordelig zijn wanneer de doelgroep (digitaal) lastig te bereiken is. Brancheverenigingen, in dit geval de kinderopvang, kunnen je vaak direct in contact brengen met hun cliënten die waardevolle inbreng kunnen leveren.
Wat heeft het opgeleverd?
De doelgroep kon tijdens de sessie verhelderende vragen stellen. Vragen werden op basis van het wetsvoorstel direct beantwoord. Op enkele punten heeft de doelgroep ook aandachtspunten en overwegingen meegegeven, die in het wetvoorstel zijn meegenomen.
Laatst gewijzigd op: 27-5-2025