Met een quickscan beoordeelde het ministerie van Financiën de doenlijkheid van maatregelen in het Belastingplan 2025. Per maatregel gingen ze na wat die vraagt van de mensen die ermee te maken krijgen. Job Harms, gedragseconoom bij het ministerie, is blij én ziet ruimte om de scan al eerder in beleidsvorming te gebruiken.
Belastingmaatregelen vragen soms flink wat acties van mensen, of dat nou ondernemers zijn of individuele burgers. ‘Daarvoor is het niet altijd voldoende dat mensen weten en begrijpen wat ze moeten doen’, benadrukt Job Harms, gedragseconoom van het directoraat generaal Fiscale Zaken van het ministerie van Financiën. ‘Financiële stress en gebeurtenissen als een echtscheiding kunnen het zogeheten “doenvermogen” van mensen bijvoorbeeld zo onder druk zetten dat ogenschijnlijk eenvoudige handelingen toch lastig worden. Daarom passen we sinds enkele jaren een doenvermogenscan toe bij nieuw fiscaal beleid.’
Inschatten wat een nieuwe wet van mensen vraagt
Deze quickscan bestaat uit een vragenlijst op basis van handreikingen bij het rapport ‘Weten is nog geen doen’ (2017), waarmee de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) het concept doenvermogen lanceerde. ‘Die lijst is meer dan een verplichte invuloefening’, benadrukt Harms. ‘Het is een hulpmiddel om na te gaan wat voor acties een maatregel van mensen vraagt, in welke omstandigheden die mensen zitten, en of ze daardoor dan in de knel kunnen komen. Op die manier kunnen fiscale beleidsmakers in overleg met mijzelf en met collega’s van de Belastingdienst de doenlijkheid inschatten.’
Snel toetsen door korte doorlooptijd
Deze aanpak sluit aan op de relatief korte doorlooptijd van belastingmaatregelen. Harms legt uit: ‘Belastingen zijn voor de politiek belangrijk bij allerlei maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelingen. Daarom komt er elk jaar een nieuw pakket aan maatregelen. Die moeten in het najaar door de Kamers en gaan dan per januari in. Nu zijn we alweer druk bezig met de nieuwe cyclus voor 2026.’
Van beoordelen naar ontwerpen op doenvermogen
Harms vervolgt: ‘We beoordelen de doenlijkheid van maatregelen nu hoofdzakelijk wanneer deze al behoorlijk uitgewerkt zijn en er nog maar beperkte ruimte is voor aanpassingen. Er liggen dan ook kansen om de doenvermogenscan en het onderliggende gedachtengoed al in een eerdere fase van de beleidsvorming toe te passen.’
‘Tegelijkertijd is het vaak lastig om goed in te schatten wat een maatregel van het doenvermogen vraagt als je nog niet weet hoe die maatregel er in de praktijk uit komt te zien. Neem het uitgangspunt om voor box 3 niet meer uit te gaan van een fictief, maar van werkelijk rendement. Dat zal een beroep doen op het doenvermogen van mensen als zij zelf moeten bijhouden en uitzoeken wat hun werkelijk rendement is. Maar hoeveel doenvermogen het precies vraagt, hangt er onder meer vanaf hoeveel tijd ze daarvoor hebben en in hoeverre die berekening automatisch gaat. Doenvermogen speelt dus in het hele ontwikkelproces een rol.’
Focus op maatregelen met meer speelruimte
‘Het kan ook complex zijn om de doenlijkheid van belastingmaatregelen goed te onderzoeken en beoordelen. Daarom ligt de focus op maatregelen waarbij er vooraf al vermoedens zijn dat doenlijkheid een aandachtspunt is en waarbij er ruimte is in de beleidsvorming. Bij zulke dossiers kunnen we dan meer impact hebben. Gelukkig merk ik over het algemeen dat collega’s wetsvoorstellen al zo doenlijk mogelijk ingestoken hebben.’
Doenlijkheid inzichtelijk voor Belastingplan 2025
Het voordeel van de quickscan is duidelijk. Met beperkte tijd en capaciteit is het toch gelukt om hele Belastingplan voor 2025 maatregel voor maatregel te beoordelen op doenlijkheid. Bij elke maatregel is een paragraaf opgenomen met een inschatting van de doenlijkheid, zodat ook de politiek op dit punt een oordeel kan vormen. Harms ziet ruimte om zelfs nog een stap verder te gaan. ‘Het kan best dat elk stukje afzonderlijk doenlijk is, maar dat de optelsom van al die maatregelen wel lastig is. We zijn aan het verkennen hoe we ook op het niveau van het algehele belastingstelsel de doenlijkheid in kaart kunnen brengen. Dat zou nuttige inzichten kunnen geven voor aanpassingen op zowel maatregel- als stelselniveau.’
Zelf een gedragsdeskundige betrekken voor doenvermogen?
Op de website van BIN NL vind je snel contactgegevens van de gedragsdeskundige voor jouw ministerie of uitvoeringsorganisatie. Neem gerust contact op voor meer informatie en ondersteuning bij het analyseren van doenvermogen.
Laatst gewijzigd op: 7-5-2025